Khuddakavatthuvibhaṅga

Niddesa

Tikaniddesa

909. 2715 Tattha katamāni tīṇi akusalamūlāni? Lobho, doso, moho.

2716 Tattha katamo lobho? Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandī nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho parigedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjananī sibbinī jālinī saritā visattikā sotaṃ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo sineho apekkhā paṭibandhu āsā āsīsanā āsīsitattaṃ rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā jappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchañjikatā sādhukamyatā adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabaḷisaṃ māravisayo taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo abhijjhā lobho akusalamūlaṃ—  ayaṃ vuccati “lobho”.

2717 Tattha katamo doso? “Anatthaṃ me acarī”ti āghāto jāyati, “anatthaṃ me caratī”ti āghāto jāyati, “anatthaṃ me carissatī”ti āghāto jāyati, “piyassa me manāpassa anatthaṃ acari…pe…  anatthaṃ carati…pe…  anatthaṃ carissatī”ti āghāto jāyati, “appiyassa me amanāpassa atthaṃ acari…pe…  atthaṃ carati…pe…  atthaṃ carissatī”ti āghāto jāyati, aṭṭhāne vā pana āghāto jāyati. Yo evarūpo cittassa āghāto paṭighāto paṭighaṃ paṭivirodho kopo pakopo sampakopo doso padoso sampadoso cittassa byāpatti manopadoso kodho kujjhanā kujjhitattaṃ doso dussanā dussitattaṃ byāpatti byāpajjanā byāpajjitattaṃ virodho paṭivirodho caṇḍikkaṃ asuropo anattamanatā cittassa—  ayaṃ vuccati “doso”.

2718 Tattha katamo moho? Dukkhe aññāṇaṃ, dukkhasamudaye aññāṇaṃ, dukkhanirodhe aññāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇaṃ, pubbante aññāṇaṃ, aparante aññāṇaṃ, pubbantāparante aññāṇaṃ, idappaccayatā paṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇaṃ, yaṃ evarūpaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ…pe…  avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ—  ayaṃ vuccati “moho”. Imāni tīṇi akusalamūlāni. (1)

910. 2719 Tattha katame tayo akusalavitakkā? Kāmavitakko, byāpādavitakko, vihiṃsāvitakko.

2720 Tattha katamo kāmavitakko? Kāmapaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo—  ayaṃ vuccati “kāmavitakko”.

2721 Tattha katamo byāpādavitakko? Byāpādapaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo—  ayaṃ vuccati “byāpādavitakko”.

2722 Tattha katamo vihiṃsāvitakko? Vihiṃsāpaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo—  ayaṃ vuccati “vihiṃsāvitakko”. Ime tayo akusalavitakkā. (2)

911. 2723 Tattha katamā tisso akusalasaññā? Kāmasaññā, byāpādasaññā, vihiṃsāsaññā.

2724 Tattha katamā kāmasaññā? Kāmapaṭisaṃyuttā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ—  ayaṃ vuccati “kāmasaññā”.

2725 Tattha katamā byāpādasaññā? Byāpādapaṭisaṃyuttā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ—  ayaṃ vuccati “byāpādasaññā”.

2726 Tattha katamā vihiṃsāsaññā? Vihiṃsāpaṭisaṃyuttā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ—  ayaṃ vuccati “vihiṃsāsaññā”. Imā tisso akusalasaññā. (3)

912. 2727 Tattha katamā tisso akusaladhātuyo? Kāmadhātu, byāpādadhātu, vihiṃsādhātu.

2728 Tattha katamā kāmadhātu? Kāmavitakko kāmadhātu. Byāpādavitakko byāpādadhātu. Vihiṃsāvitakko vihiṃsādhātu.

2729 Tattha katamo kāmavitakko? Kāmapaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo—  ayaṃ vuccati “kāmavitakko”.

2730 Tattha katamo byāpādavitakko? Byāpādapaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo—  ayaṃ vuccati “byāpādavitakko”.

2731 Tattha katamo vihiṃsāvitakko? Vihiṃsāpaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo—  ayaṃ vuccati “vihiṃsāvitakko”. Imā tisso akusaladhātuyo. (4)

913. 2732 Tattha katamāni tīṇi duccaritāni? Kāyaduccaritaṃ, vacīduccaritaṃ, manoduccaritaṃ.

2733 Tattha katamaṃ kāyaduccaritaṃ? Pāṇātipāto, adinnādānaṃ, kāmesumicchācāro—  idaṃ vuccati “kāyaduccaritaṃ”.

2734 Tattha katamaṃ vacīduccaritaṃ? Musāvādo, pisuṇā vācā, pharusā vācā, samphappalāpo—  idaṃ vuccati “vacīduccaritaṃ”.

2735 Tattha katamaṃ manoduccaritaṃ? Abhijjhā, byāpādo, micchādiṭṭhi—  idaṃ vuccati “manoduccaritaṃ”.

2736 Tattha katamaṃ kāyaduccaritaṃ? Akusalaṃ kāyakammaṃ kāyaduccaritaṃ, akusalaṃ vacīkammaṃ vacīduccaritaṃ, akusalaṃ manokammaṃ manoduccaritaṃ.

2737 Tattha katamaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ? Akusalā kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakammaṃ, akusalā vacīsañcetanā akusalaṃ vacīkammaṃ, akusalā manosañcetanā akusalaṃ manokammaṃ. Imāni tīṇi duccaritāni. (5)

914. 2738 Tattha katame tayo āsavā? Kāmāsavo, bhavāsavo, avijjāsavo.

2739 Tattha katamo kāmāsavo? Yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasineho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ—  ayaṃ vuccati “kāmāsavo”.

2740 Tattha katamo bhavāsavo? Yo bhavesu bhavacchando…pe…  bhavajjhosānaṃ—  ayaṃ vuccati “bhavāsavo”.

2741 Tattha katamo avijjāsavo? Dukkhe aññāṇaṃ…pe…  avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ—  ayaṃ vuccati “avijjāsavo”. Ime tayo āsavā. (6)

915. 2742 Tattha katamāni tīṇi saṃyojanāni? Sakkāyadiṭṭhi, vicikicchā, sīlabbataparāmāso.

2743 Tattha katamā sakkāyadiṭṭhi? Idha assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto, sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto—  rūpaṃ attato samanupassati rūpavantaṃ vā attānaṃ attani vā rūpaṃ rūpasmiṃ vā attānaṃ. Vedanaṃ…pe…  saññaṃ…pe…  saṅkhāre…pe…  viññāṇaṃ attato samanupassati viññāṇavantaṃ vā attānaṃ attani vā viññāṇaṃ viññāṇasmiṃ vā attānaṃ. Yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ…pe…  vipariyāsaggāho—  ayaṃ vuccati “sakkāyadiṭṭhi”.

2744 Tattha katamā vicikicchā? Satthari kaṅkhati vicikicchati, dhamme kaṅkhati vicikicchati, saṃghe kaṅkhati vicikicchati, sikkhāya kaṅkhati vicikicchati, pubbante kaṅkhati vicikicchati, aparante kaṅkhati vicikicchati, pubbantāparante kaṅkhati vicikicchati, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhati vicikicchati. Yā evarūpā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ thambhitattaṃ cittassa manovilekho—  ayaṃ vuccati “vicikicchā”.

2745 Tattha katamo sīlabbataparāmāso? “Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhi sīlabbatena suddhī”ti—  yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ…pe…  vipariyāsaggāho—  ayaṃ vuccati “sīlabbataparāmāso”. Imāni tīṇi saṃyojanāni. (7)

916. 2746 Tattha katamā tisso taṇhā? Kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhā.

2747 Tattha katamā bhavataṇhā? Bhavadiṭṭhisahagato rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “bhavataṇhā”.

2748 Tattha katamā vibhavataṇhā? Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “vibhavataṇhā”. Avasesā taṇhā kāmataṇhā.

2749 Tattha katamā kāmataṇhā? Kāmadhātupaṭisaṃyutto rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “kāmataṇhā”.

2750 ( ) Rūpadhātuarūpadhātupaṭisaṃyutto rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “bhavataṇhā”.

2751 ( ) Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “vibhavataṇhā”. Imā tisso taṇhā. (8)

917. 2752 Tattha katamā aparāpi tisso taṇhā? Kāmataṇhā, rūpataṇhā, arūpataṇhā.

2753 Tattha katamā kāmataṇhā? Kāmadhātupaṭisaṃyutto rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “kāmataṇhā”.

2754 Tattha katamā rūpataṇhā? Rūpadhātupaṭisaṃyutto rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “rūpataṇhā”.

2755 Tattha katamā arūpataṇhā? Arūpadhātupaṭisaṃyutto rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “arūpataṇhā”. Imā tisso taṇhā. (9)

918. 2756 Tattha katamā aparāpi tisso taṇhā? Rūpataṇhā, arūpataṇhā, nirodhataṇhā.

2757 Tattha katamā rūpataṇhā? Rūpadhātupaṭisaṃyutto rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “rūpataṇhā”.

2758 Tattha katamā arūpataṇhā? Arūpadhātupaṭisaṃyutto rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “arūpataṇhā”.

2759 Tattha katamā nirodhataṇhā? Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “nirodhataṇhā”. Imā tisso taṇhā. (10)

919. 2760 Tattha katamā tisso esanā? Kāmesanā, bhavesanā, brahmacariyesanā.

2761 Tattha katamā kāmesanā? Yo kāmesu kāmacchando…pe…  kāmajjhosānaṃ—  ayaṃ vuccati “kāmesanā”.

2762 Tattha katamā bhavesanā? Yo bhavesu bhavacchando…pe…  bhavajjhosānaṃ—  ayaṃ vuccati “bhavesanā”.

2763 Tattha katamā brahmacariyesanā? “Sassato loko”ti vā, “asassato loko”ti—  vā…pe…  “neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā”ti vā yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ…pe…  vipariyāsaggāho—  ayaṃ vuccati “brahmacariyesanā”.

2764 Tattha katamā kāmesanā? Kāmarāgo, tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ—  ayaṃ vuccati “kāmesanā”.

2765 Tattha katamā bhavesanā? Bhavarāgo tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ—  ayaṃ vuccati “bhavesanā”.

2766 Tattha katamā brahmacariyesanā? Antaggāhikā diṭṭhi tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ—  ayaṃ vuccati “brahmacariyesanā”. Imā tisso esanā. (11)

920. 2767 Tattha katamā tisso vidhā? “Seyyohamasmī”ti vidhā, “sadisohamasmī”ti vidhā, “hīnohamasmī”ti vidhā—  imā tisso vidhā. (12)

921. 2768 Tattha katamāni tīṇi bhayāni? Jātibhayaṃ, jarābhayaṃ, maraṇabhayaṃ.

2769 Tattha katamaṃ jātibhayaṃ? Jātiṃ paṭicca bhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso utrāso—  idaṃ vuccati “jātibhayaṃ”.

2770 Tattha katamaṃ jarābhayaṃ? Jaraṃ paṭicca bhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso utrāso—  idaṃ vuccati “jarābhayaṃ”.

2771 Tattha katamaṃ maraṇabhayaṃ? Maraṇaṃ paṭicca bhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso utrāso—  idaṃ vuccati “maraṇabhayaṃ”. Imāni tīṇi bhayāni. (13)

922. 2772 Tattha katamāni tīṇi tamāni? Atītaṃ vā addhānaṃ ārabbha kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, anāgataṃ vā addhānaṃ ārabbha kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, etarahi vā paccuppannaṃ addhānaṃ ārabbha kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati—  imāni tīṇi tamāni. (14)

923. 2773 Tattha katamāni tīṇi titthāyatanāni? Idhekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhī—  “yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, sabbaṃ taṃ pubbe katahetū”ti; idha panekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhī—  “yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, sabbaṃ taṃ issaranimmānahetū”ti; idha panekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhī—  “yaṃ kiñcāyaṃ purisapuggalo paṭisaṃvedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, sabbaṃ taṃ ahetu appaccayā”ti—  imāni tīṇi titthāyatanāni. (15)

924. 2774 Tattha katame tayo kiñcanā? Rāgo kiñcanaṃ, doso kiñcanaṃ, moho kiñcanaṃ—  ime tayo kiñcanā. (16)

2775 Tattha katamāni tīṇi aṅgaṇāni? Rāgo aṅgaṇaṃ, doso aṅgaṇaṃ, moho aṅgaṇaṃ—  imāni tīṇi aṅgaṇāni. (17)

2776 Tattha katamāni tīṇi malāni? Rāgo malaṃ, doso malaṃ, moho malaṃ—  imāni tīṇi malāni. (18)

2777 Tattha katamāni tīṇi visamāni? Rāgo visamaṃ, doso visamaṃ, moho visamaṃ—  imāni tīṇi visamāni. (19)

2778 Tattha katamāni aparānipi tīṇi visamāni? Kāyavisamaṃ, vacīvisamaṃ, manovisamaṃ—  imāni tīṇi visamāni. (20)

2779 Tattha katame tayo aggī? Rāgaggi, dosaggi, mohaggi—  ime tayo aggī. (21)

2780 Tattha katame tayo kasāvā? Rāgakasāvo, dosakasāvo, mohakasāvo—  ime tayo kasāvā. (22)

2781 Tattha katame aparepi tayo kasāvā? Kāyakasāvo, vacīkasāvo, manokasāvo—  ime tayo kasāvā. (23)

925. 2782 Tattha katamā assādadiṭṭhi? Idhekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhī—  “natthi kāmesu doso”ti. So kāmesu pātabyataṃ āpajjati. Ayaṃ vuccati “assādadiṭṭhi”.

2783 Tattha katamā attānudiṭṭhi? Idha assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto, sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto—  rūpaṃ attato samanupassati rūpavantaṃ vā attānaṃ attani vā rūpaṃ rūpasmiṃ vā attānaṃ. Vedanaṃ…pe…  saññaṃ…pe…  saṅkhāre…pe…  viññāṇaṃ attato samanupassati viññāṇavantaṃ vā attānaṃ attani vā viññāṇaṃ viññāṇasmiṃ vā attānaṃ. Yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ…pe…  vipariyāsaggāho—  ayaṃ vuccati “attānudiṭṭhi”.

2784 Tattha katamā micchādiṭṭhi? “Natthi dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ…pe…  ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī”ti—  yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ…pe…  vipariyāsaggāho—  ayaṃ vuccati “micchādiṭṭhi”. Sassatadiṭṭhi assādadiṭṭhi, sakkāyadiṭṭhi attānudiṭṭhi, ucchedadiṭṭhi micchādiṭṭhi. (24)

926. 2785 Tattha katamā arati? Pantesu vā senāsanesu aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati aratitā anabhirati anabhiramaṇā ukkaṇṭhitā paritassitā—  ayaṃ vuccati “arati”.

2786 Tattha katamā vihesā? Idhekacco pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā rajjuyā vā aññataraññatarena satte viheṭheti, yā evarūpā heṭhanā viheṭhanā hiṃsanā vihiṃsanā rosanā virosanā parūpaghāto—  ayaṃ vuccati “vihesā”.

2787 Tattha katamā adhammacariyā? Kāyena adhammacariyāvisamacariyā, vācāya adhammacariyāvisamacariyā, manasā adhammacariyāvisamacariyā—  ayaṃ vuccati “adhammacariyā”. (25)

927. 2788 Tattha katamā dovacassatā? Sahadhammike vuccamāne dovacassāyaṃ dovacassiyaṃ dovacassatā vippaṭikulaggāhitā vipaccanīkasātatā anādariyaṃ anādaratā agāravatā appatissavatā—  ayaṃ vuccati “dovacassatā”.

2789 Tattha katamā pāpamittatā? Ye te puggalā assaddhā dussīlā appassutā maccharino duppaññā, yā tesaṃ sevanā nisevanā saṃsevanā bhajanā sambhajanā bhatti sambhatti taṃsampavaṅkatā—  ayaṃ vuccati “pāpamittatā”.

2790 Tattha katamā nānattasaññā? Kāmasaññā, byāpādasaññā, vihiṃsāsaññā—  ayaṃ vuccati “nānattasaññā”. Sabbāpi akusalā saññā nānattasaññā. (26)

928. 2791 Tattha katamaṃ uddhaccaṃ? Yaṃ cittassa uddhaccaṃ avūpasamo cetaso vikkhepo bhantattaṃ cittassa—  idaṃ vuccati “uddhaccaṃ”.

2792 Tattha katamaṃ kosajjaṃ? Kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu vā kāmaguṇesu cittassa vossaggo vossaggānuppadānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā olīnavuttitā nikkhittachandatā nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogo pamādo—  idaṃ vuccati “kosajjaṃ”.

2793 Tattha katamo pamādo? Kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu vā kāmaguṇesu cittassa vossaggo vossaggānuppadānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā olīnavuttitā nikkhittachandatā nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogo pamādo, yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ—  ayaṃ vuccati “pamādo”. (27)

929. 2794 Tattha katamā asantuṭṭhitā? Itarītaracīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi pañcahi vā kāmaguṇehi asantuṭṭhassa bhiyyokamyatā, yā evarūpā icchā icchāgatā asantuṭṭhitā rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “asantuṭṭhitā”.

2795 Tattha katamā asampajaññatā? Yaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ…pe…  avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ—  ayaṃ vuccati “asampajaññatā”.

2796 Tattha katamā mahicchatā? Itarītaracīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi pañcahi vā kāmaguṇehi asantuṭṭhassa bhiyyokamyatā, yā evarūpā icchā icchāgatā mahicchatā rāgo sārāgo cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “mahicchatā”. (28)

930. 2797 Tattha katamaṃ ahirikaṃ? Yaṃ na hirīyati hirīyitabbena, na hirīyati pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā—  idaṃ vuccati “ahirikaṃ”.

2798 Tattha katamaṃ anottappaṃ? Yaṃ na ottappati ottappitabbena, na ottappati pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā—  idaṃ vuccati “anottappaṃ”.

2799 Tattha katamo pamādo? Kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu vā kāmaguṇesu cittassa vossaggo vossaggānuppadānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā olīnavuttitā nikkhittachandatā nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogo pamādo, yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ—  ayaṃ vuccati “pamādo”. (29)

931. 2800 Tattha katamaṃ anādariyaṃ? Yaṃ anādariyaṃ anādaratā agāravatā appatissavatā anaddā anaddāyanā anaddāyitattaṃ asīlyaṃ acittīkāro—  idaṃ vuccati “anādariyaṃ”.

2801 Tattha katamā dovacassatā? Sahadhammike vuccamāne dovacassāyaṃ dovacassiyaṃ dovacassatā vippaṭikulaggāhitā vipaccanīkasātatā anādariyaṃ anādaratā agāravatā appatissavatā—  ayaṃ vuccati “dovacassatā”.

2802 Tattha katamā pāpamittatā? Ye te puggalā assaddhā dussīlā appassutā maccharino duppaññā, yā tesaṃ sevanā nisevanā saṃsevanā paṭisevanā bhajanā sambhajanā bhatti sambhatti taṃsampavaṅkatā—  ayaṃ vuccati “pāpamittatā”. (30)

932. 2803 Tattha katamaṃ assaddhiyaṃ? Idhekacco assaddho hoti, na saddahati buddhaṃ vā dhammaṃ vā saṃghaṃ vā, yaṃ evarūpaṃ assaddhiyaṃ assaddahanā anokappanā anabhippasādo—  idaṃ vuccati “assaddhiyaṃ”.

2804 Tattha katamā avadaññutā? Pañca macchariyāni—  āvāsamacchariyaṃ, kulamacchariyaṃ, lābhamacchariyaṃ, vaṇṇamacchariyaṃ, dhammamacchariyaṃ. Yaṃ evarūpaṃ maccheraṃ maccharāyanā maccharāyitattaṃ vevicchaṃ kadariyaṃ kaṭukañcukatā aggahitattaṃ cittassa—  ayaṃ vuccati “avadaññutā”.

2805 Tattha katamaṃ kosajjaṃ? Kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu vā kāmaguṇesu cittassa vossaggo, vossaggānuppadānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ, bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā olīnavuttitā nikkhittachandatā nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogo pamādo—  idaṃ vuccati “kosajjaṃ”. (31)

933. 2806 Tattha katamaṃ uddhaccaṃ? Yaṃ cittassa uddhaccaṃ avūpasamo cetaso vikkhepo bhantattaṃ cittassa—  idaṃ vuccati “uddhaccaṃ”.

2807 Tattha katamo asaṃvaro? Idhekacco cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya na paṭipajjati, na rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye na saṃvaraṃ āpajjati. Sotena saddaṃ sutvā…pe…  ghānena gandhaṃ ghāyitvā…pe…  jivhāya rasaṃ sāyitvā…pe…  kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā…pe…  manasā dhammaṃ viññāya nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ manindriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya na paṭipajjati, na rakkhati manindriyaṃ, manindriye na saṃvaraṃ āpajjati—  ayaṃ vuccati “asaṃvaro”.

2808 Tattha katamaṃ dussīlyaṃ? Kāyiko vītikkamo, vācasiko vītikkamo, kāyikavācasiko vītikkamo—  idaṃ vuccati “dussīlyaṃ”. (32)

934. 2809 Tattha katamā ariyānaṃ adassanakamyatā? Tattha katame ariyā? Ariyā vuccanti buddhā ca buddhasāvakā ca. Yā imesaṃ ariyānaṃ adassanakamyatā adaṭṭhukamyatā asametukamyatā asamāgantukamyatā—  ayaṃ vuccati “ariyānaṃ adassanakamyatā”.

2810 Tattha katamā saddhammaṃ asotukamyatā? Tattha katamo saddhammo? Cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo—  ayaṃ vuccati “saddhammo”. Yā imassa saddhammassa asotukamyatā asavanakamyatā anuggahetukamyatā adhāretukamyatā—  ayaṃ vuccati “saddhammaṃ asotukamyatā”.

2811 Tattha katamā upārambhacittatā? Tattha katamo upārambho? Yo upārambho anupārambho upārambhanā anupārambhanā anupārambhitattaṃ uññā avaññā paribhavo randhagavesitā—  ayaṃ vuccati “upārambhacittatā”. (33)

935. 2812 Tattha katamaṃ muṭṭhassaccaṃ? Yā assati ananussati appaṭissati assati assaraṇatā adhāraṇatā pilāpanatā sammussanatā—  idaṃ vuccati “muṭṭhassaccaṃ”.

2813 Tattha katamaṃ asampajaññaṃ? Yaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ…pe…  avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ—  idaṃ vuccati “asampajaññaṃ”.

2814 Tattha katamo cetaso vikkhepo? Yaṃ cittassa uddhaccaṃ avūpasamo cetaso vikkhepo bhantattaṃ cittassa—  ayaṃ vuccati “cetaso vikkhepo”. (34)

936. 2815 Tattha katamo ayoniso manasikāro? Anicce “niccan”ti ayoniso manasikāro, dukkhe “sukhan”ti ayoniso manasikāro, anattani “attā”ti ayoniso manasikāro, asubhe “subhan”ti ayoniso manasikāro, saccavippaṭikulena vā cittassa āvaṭṭanā anāvaṭṭanā ābhogo samannāhāro manasikāro—  ayaṃ vuccati “ayoniso manasikāro”.

2816 Tattha katamā kummaggasevanā? Tattha katamo kummaggo? Micchādiṭṭhi, micchāsaṅkappo, micchāvācā, micchākammanto, micchāājīvo, micchāvāyāmo, micchāsati, micchāsamādhi—  ayaṃ vuccati “kummaggo”. Yā imassa kummaggassa sevanā nisevanā saṃsevanā bhajanā sambhajanā bhatti sambhatti taṃsampavaṅkatā—  ayaṃ vuccati “kummaggasevanā”.

2817 Tattha katamaṃ cetaso ca līnattaṃ? Yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā līnaṃ līyanā līyitattaṃ thinaṃ thiyanā thiyitattaṃ cittassa—  idaṃ vuccati “cetaso ca līnattaṃ”. (35)

2818 Tikaṃ.