Ñāṇavibhaṅga

Niddesa

Catukkaniddesa

793. 2501 Tattha katamaṃ kammassakatañāṇaṃ? “Atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭhaṃ, atthi hutaṃ, atthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko, atthi ayaṃ loko, atthi paro loko, atthi mātā, atthi pitā, atthi sattā opapātikā, atthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī”ti—  yā evarūpā paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  idaṃ vuccati “kammassakatañāṇaṃ”. Ṭhapetvā saccānulomikaṃ ñāṇaṃ, sabbāpi sāsavā kusalā paññā kammassakatañāṇaṃ.

2502 Tattha katamaṃ saccānulomikaṃ ñāṇaṃ? “Rūpaṃ aniccan”ti vā vedanā…pe…  saññā…  saṅkhārā…  “viññāṇaṃ aniccan”ti vā yā evarūpī anulomikā khanti diṭṭhi ruci mudi pekkhā dhammanijjhānakkhanti—  idaṃ vuccati “saccānulomikaṃ ñāṇaṃ”.

2503 Catūsu maggesu paññā maggasamaṅgissa ñāṇaṃ.

2504 Catūsu phalesu paññā phalasamaṅgissa ñāṇaṃ. (1)

794. 2505 Maggasamaṅgissa ñāṇaṃ dukkhepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhasamudayepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhanirodhepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāyapetaṃ ñāṇaṃ.

2506 Tattha katamaṃ dukkhe ñāṇaṃ? Dukkhaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  idaṃ vuccati “dukkhe ñāṇaṃ”.

2507 Dukkhasamudayaṃ ārabbha…pe…  dukkhanirodhaṃ ārabbha…pe…  dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  idaṃ vuccati “dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ”. (2)

795. 2508 Kāmāvacarakusalābyākate paññā kāmāvacarā paññā, rūpāvacarakusalābyākate paññā rūpāvacarā paññā, arūpāvacarakusalābyākate paññā arūpāvacarā paññā, catūsu maggesu catūsu phalesu paññā apariyāpannā paññā. (3)

796. 2509 Tattha katamaṃ dhamme ñāṇaṃ? Catūsu maggesu catūsu phalesu paññā dhamme ñāṇaṃ.

2510 So iminā dhammena ñātena diṭṭhena pattena viditena pariyogāḷhena atītānāgatena nayaṃ neti. “Ye hi keci atītamaddhānaṃ samaṇā vā brāhmaṇā vā dukkhaṃ abbhaññaṃsu, dukkhasamudayaṃ abbhaññaṃsu, dukkhanirodhaṃ abbhaññaṃsu, dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ abbhaññaṃsu, imaññeva te dukkhaṃ abbhaññaṃsu, imaññeva te dukkhasamudayaṃ abbhaññaṃsu, imaññeva te dukkhanirodhaṃ abbhaññaṃsu, imaññeva te dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ abbhaññaṃsu. Ye hi keci anāgatamaddhānaṃ samaṇā vā brāhmaṇā vā dukkhaṃ abhijānissanti, dukkhasamudayaṃ abhijānissanti, dukkhanirodhaṃ abhijānissanti, dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ abhijānissanti, imaññeva te dukkhaṃ abhijānissanti, imaññeva te dukkhasamudayaṃ abhijānissanti, imaññeva te dukkhanirodhaṃ abhijānissanti, imaññeva te dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ abhijānissantī”ti—  yā tattha paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  idaṃ vuccati “anvaye ñāṇaṃ”.

2511 Tattha katamaṃ pariye ñāṇaṃ? Idha bhikkhu parasattānaṃ parapuggalānaṃ cetasā ceto paricca pajānāti. Sarāgaṃ vā cittaṃ “sarāgaṃ cittan”ti pajānāti, vītarāgaṃ vā cittaṃ “vītarāgaṃ cittan”ti pajānāti, sadosaṃ vā cittaṃ “sadosaṃ cittan”ti pajānāti, vītadosaṃ vā cittaṃ “vītadosaṃ cittan”ti pajānāti, samohaṃ vā cittaṃ “samohaṃ cittan”ti pajānāti, vītamohaṃ vā cittaṃ “vītamohaṃ cittan”ti pajānāti, saṃkhittaṃ vā cittaṃ “saṃkhittaṃ cittan”ti pajānāti, vikkhittaṃ vā cittaṃ “vikkhittaṃ cittan”ti pajānāti, mahaggataṃ vā cittaṃ “mahaggataṃ cittan”ti pajānāti, amahaggataṃ vā cittaṃ “amahaggataṃ cittan”ti pajānāti, sauttaraṃ vā cittaṃ “sauttaraṃ cittan”ti pajānāti, anuttaraṃ vā cittaṃ “anuttaraṃ cittan”ti pajānāti, samāhitaṃ vā cittaṃ “samāhitaṃ cittan”ti pajānāti, asamāhitaṃ vā cittaṃ “asamāhitaṃ cittan”ti pajānāti, vimuttaṃ vā cittaṃ “vimuttaṃ cittan”ti pajānāti, avimuttaṃ vā cittaṃ “avimuttaṃ cittan”ti pajānātīti—  yā tattha paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  idaṃ vuccati “pariye ñāṇaṃ”.

2512 Ṭhapetvā dhamme ñāṇaṃ anvaye ñāṇaṃ pariye ñāṇaṃ, avasesā paññā sammutiñāṇaṃ. (4)

797. 2513 Tattha katamā paññā ācayāya no apacayāya? Kāmāvacarakusale paññā ācayāya no apacayāya.

2514 Catūsu maggesu paññā apacayāya no ācayāya.

2515 Rūpāvacarārūpāvacarakusale paññā ācayāya ceva apacayāya ca.

2516 Avasesā paññā neva ācayāya no apacayāya. (5)

798. 2517 Tattha katamā paññā nibbidāya no paṭivedhāya? Yāya paññāya kāmesu vītarāgo hoti, na ca abhiññāyo paṭivijjhati na ca saccāni—  ayaṃ vuccati “paññā nibbidāya no paṭivedhāya”.

2518 Sveva paññāya kāmesu vītarāgo samāno abhiññāyo paṭivijjhati na ca saccāni—  ayaṃ vuccati “paññā paṭivedhāya no nibbidāya”.

2519 Catūsu maggesu paññā nibbidāya ceva paṭivedhāya ca.

2520 Avasesā paññā neva nibbidāya no paṭivedhāya. (6)

799. 2521 Tattha katamā hānabhāginī paññā? Paṭhamassa jhānassa lābhiṃ kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā.

2522 Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā.

2523 Avitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā.

2524 Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Dutiyassa jhānassa lābhiṃ vitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Upekkhāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Tatiyassa jhānassa lābhiṃ pītisukhasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Adukkhamasukhasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Catutthassa jhānassa lābhiṃ upekkhāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Ākāsānañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Ākāsānañcāyatanassa lābhiṃ rūpasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Viññāṇañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Viññāṇañcāyatanassa lābhiṃ ākāsānañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Ākiñcaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. Ākiñcaññāyatanassa lābhiṃ viññāṇañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāginī paññā. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā. Nevasaññānāsaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāginī paññā. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhitā nibbedhabhāginī paññā. (7)

800. 2525 Tattha katamā catasso paṭisambhidā? Atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidā. Atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dhamme ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā, ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Imā catasso paṭisambhidā. (8)

801. 2526 Tattha katamā catasso paṭipadā? Dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā, dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā, sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā, sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā.

2527 Tattha katamā dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā? Kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  ayaṃ vuccati “dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā”.

2528 Tattha katamā dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā? Kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  ayaṃ vuccati “dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā”.

2529 Tattha katamā sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā? Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  ayaṃ vuccati “sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā”.

2530 Tattha katamā sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā? Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  ayaṃ vuccati “sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā”. Imā catasso paṭipadā. (9)

802. 2531 Tattha katamāni cattāri ārammaṇāni? Parittā parittārammaṇā paññā, parittā appamāṇārammaṇā paññā, appamāṇā parittārammaṇā paññā, appamāṇā appamāṇārammaṇā paññā.

2532 Tattha katamā parittā parittārammaṇā paññā? Samādhissa na nikāmalābhissa ārammaṇaṃ thokaṃ pharantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  ayaṃ vuccati “parittā parittārammaṇā paññā”.

2533 Tattha katamā parittā appamāṇārammaṇā paññā? Samādhissa na nikāmalābhissa ārammaṇaṃ vipulaṃ pharantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  ayaṃ vuccati “parittā appamāṇārammaṇā paññā”.

2534 Tattha katamā appamāṇā parittārammaṇā paññā? Samādhissa nikāmalābhissa ārammaṇaṃ thokaṃ pharantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  ayaṃ vuccati “appamāṇā parittārammaṇā paññā”.

2535 Tattha katamā appamāṇā appamāṇārammaṇā paññā? Samādhissa nikāmalābhissa ārammaṇaṃ vipulaṃ pharantassa yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  ayaṃ vuccati “appamāṇā appamāṇārammaṇā paññā”. Imāni cattāri ārammaṇāni. (10)

2536 Maggasamaṅgissa ñāṇaṃ jarāmaraṇepetaṃ ñāṇaṃ, jarāmaraṇasamudayepetaṃ ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhepetaṃ ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāyapetaṃ ñāṇaṃ.

2537 Tattha katamaṃ jarāmaraṇe ñāṇaṃ? Jarāmaraṇaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  idaṃ vuccati “jarāmaraṇe ñāṇaṃ”.

2538 Jarāmaraṇasamudayaṃ ārabbha…pe…  jarāmaraṇanirodhaṃ ārabbha…pe…  jarāmaraṇanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  idaṃ vuccati “jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ”. (11)

803. 2539 Dhammasamaṅgissa ñāṇaṃ jātiyāpetaṃ ñāṇaṃ…pe…  bhavepetaṃ ñāṇaṃ…pe…  upādānepetaṃ ñāṇaṃ…pe…  taṇhāyapetaṃ ñāṇaṃ…pe…  vedanāyapetaṃ ñāṇaṃ…pe…  phassepetaṃ ñāṇaṃ…pe…  saḷāyatanepetaṃ ñāṇaṃ…pe…  nāmarūpepetaṃ ñāṇaṃ…pe…  viññāṇepetaṃ ñāṇaṃ…pe…  saṅkhāresupetaṃ ñāṇaṃ, saṅkhārasamudayepetaṃ ñāṇaṃ, saṅkhāranirodhepetaṃ ñāṇaṃ, saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāyapetaṃ ñāṇaṃ. (12--21)

2540 Tattha katamaṃ saṅkhāresu ñāṇaṃ? Saṅkhāre ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  idaṃ vuccati “saṅkhāresu ñāṇaṃ”.

2541 Saṅkhārasamudayaṃ ārabbha…pe…  saṅkhāranirodhaṃ ārabbha…pe…  saṅkhāranirodhagāminiṃ paṭipadaṃ ārabbha yā uppajjati paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi—  idaṃ vuccati “saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ”. (22--24)

2542 Evaṃ catubbidhena ñāṇavatthu.

2543 Catukkaṃ.