Aṭṭhakavagga

Paramaṭṭhakasuttaniddesa

355 Atha paramaṭṭhakasuttaniddesaṃ vakkhati—

31.

356 Paramanti diṭṭhīsu paribbasāno,

Yaduttariṃ kurute jantu loke;

Hīnāti aññe tato sabbamāha,

Tasmā vivādāni avītivatto.

357 Paramanti diṭṭhīsu paribbasāno ti. Santeke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā. Te dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ aññataraññataraṃ diṭṭhigataṃ “idaṃ paramaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaran”ti gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasanti pavasanti āvasanti parivasanti. Yathā āgārikā vā gharesu vasanti, sāpattikā vā āpattīsu vasanti, sakilesā vā kilesesu vasanti; evamevaṃ santeke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā. Te dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ aññataraññataraṃ diṭṭhigataṃ “idaṃ paramaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaran”ti gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasanti pavasanti āvasanti parivasantīti—  paramanti diṭṭhīsu paribbasāno.

358 Yaduttariṃ kurute jantu loke ti. Yadi ti yaṃ. Uttariṃ kurute ti uttariṃ karoti, aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ karoti “ayaṃ satthā sabbaññū”ti uttariṃ karoti, aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ karoti. “Ayaṃ dhammo svākkhāto… , ayaṃ gaṇo suppaṭipanno… , ayaṃ diṭṭhi bhaddikā… , ayaṃ paṭipadā supaññattā… , ayaṃ maggo niyyāniko”ti uttariṃ karoti, aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ karoti nibbatteti abhinibbatteti. Jantū ti satto naro…pe…  manujo. Loke ti apāyaloke…pe…  āyatanaloketi—  yaduttariṃ kurute jantu loke.

359 Hīnāti aññe tato sabbamāhā ti attano satthāraṃ dhammakkhānaṃ gaṇaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ ṭhapetvā sabbe parappavāde khipati ukkhipati parikkhipati. “So satthā na sabbaññū, dhammo na svākkhāto, gaṇo na suppaṭipanno, diṭṭhi na bhaddikā, paṭipadā na supaññattā, maggo na niyyāniko, natthettha suddhi vā visuddhi vā parisuddhi vā mutti vā vimutti vā parimutti vā, natthettha sujjhanti vā visujjhanti vā parisujjhanti vā muccanti vā vimuccanti vā parimuccanti vā, hīnā nihīnā omakā lāmakā chatukkā parittā”ti evamāha evaṃ katheti evaṃ bhaṇati evaṃ dīpayati evaṃ voharatīti—  hīnāti aññe tato sabbamāha.

360 Tasmā vivādāni avītivatto ti. Tasmā ti taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā. Vivādānī ti diṭṭhikalahāni diṭṭhibhaṇḍanāni diṭṭhiviggahāni diṭṭhivivādāni diṭṭhimedhagāni ca. Avītivatto ti anatikkanto asamatikkanto avītivattoti—  tasmā vivādāni avītivatto.

361 Tenāha bhagavā—

362 “Paramanti diṭṭhīsu paribbasāno,

Yaduttariṃ kurute jantu loke;

Hīnāti aññe tato sabbamāha,

Tasmā vivādāni avītivatto”ti.

32.

363 Yadattanī passati ānisaṃsaṃ,

Diṭṭhe sute sīlavate mute vā;

Tadeva so tattha samuggahāya,

Nihīnato passati sabbamaññaṃ.

364 Yadattanī passati ānisaṃsaṃ, diṭṭhe sute sīlavate mute vā ti. Yadattanī ti yaṃ attani. Attā vuccati diṭṭhigataṃ. Attano diṭṭhiyā dve ānisaṃse passati—  diṭṭhadhammikañca ānisaṃsaṃ, samparāyikañca ānisaṃsaṃ. Katamo diṭṭhiyā diṭṭhadhammiko ānisaṃso? Yaṃdiṭṭhiko satthā hoti, taṃdiṭṭhikā sāvakā honti. Taṃdiṭṭhikaṃ satthāraṃ sāvakā sakkaronti garuṃ karonti mānenti pūjenti, labhati ca tatonidānaṃ cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ. Ayaṃ diṭṭhiyā diṭṭhadhammiko ānisaṃso. Katamo diṭṭhiyā samparāyiko ānisaṃso? Ayaṃ diṭṭhi alaṃ nāgattāya vā supaṇṇattāya vā yakkhattāya vā asurattāya vā gandhabbattāya vā mahārājattāya vā indattāya vā brahmattāya vā devattāya vā; ayaṃ diṭṭhi alaṃ suddhiyā visuddhiyā parisuddhiyā muttiyā vimuttiyā parimuttiyā; imāya diṭṭhiyā sujjhanti visujjhanti parisujjhanti muccanti vimuccanti parimuccanti; imāya diṭṭhiyā sujjhissāmi visujjhissāmi parisujjhissāmi muccissāmi vimuccissāmi parimuccissāmi āyatiṃ phalapāṭikaṅkhī hoti. Ayaṃ diṭṭhiyā samparāyiko ānisaṃso. Attano diṭṭhiyā ime dve ānisaṃse passati, diṭṭhasuddhiyāpi dve ānisaṃse passati, sutasuddhiyāpi dve ānisaṃse passati, sīlasuddhiyāpi dve ānisaṃse passati, vatasuddhiyāpi dve ānisaṃse passati, mutasuddhiyāpi dve ānisaṃse passati—  diṭṭhadhammikañca ānisaṃsaṃ samparāyikañca ānisaṃsaṃ. Katamo mutasuddhiyā diṭṭhadhammiko ānisaṃso? Yaṃdiṭṭhiko satthā hoti taṃdiṭṭhikā sāvakā honti…pe…  ayaṃ mutasuddhiyā diṭṭhadhammiko ānisaṃso. Katamo mutasuddhiyā samparāyiko ānisaṃso? Ayaṃ diṭṭhi alaṃ nāgattāya vā…pe…  ayaṃ mutasuddhiyā samparāyiko ānisaṃso. Mutasuddhiyāpi ime dve ānisaṃse passati dakkhati oloketi nijjhāyati upaparikkhatīti—  yadattanī passati ānisaṃsaṃ diṭṭhe sute sīlavate mute vā.

365 Tadeva so tattha samuggahāyā ti. Tadevā ti taṃ diṭṭhigataṃ. Tatthā ti sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā. Samuggahāyā ti idaṃ paramaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaranti gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvāti—  tadeva so tattha samuggahāya.

366 Nihīnato passati sabbamaññan ti. Aññaṃ satthāraṃ dhammakkhānaṃ gaṇaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ hīnato nihīnato omakato lāmakato chatukkato parittato dissati passati dakkhati oloketi nijjhāyati upaparikkhatīti—  nihīnato passati sabbamaññaṃ.

367 Tenāha bhagavā—

368 “Yadattanī passati ānisaṃsaṃ,

Diṭṭhe sute sīlavate mute vā;

Tadeva so tattha samuggahāya,

Nihīnato passati sabbamaññan”ti.

33.

369 Taṃ vāpi ganthaṃ kusalā vadanti,

Yaṃ nissito passati hīnamaññaṃ;

Tasmā hi diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā,

Sīlabbataṃ bhikkhu na nissayeyya.

370 Taṃ vāpi ganthaṃ kusalā vadantī ti. Kusalā ti ye te khandhakusalā dhātukusalā āyatanakusalā paṭiccasamuppādakusalā satipaṭṭhānakusalā sammappadhānakusalā iddhipādakusalā indriyakusalā balakusalā bojjhaṅgakusalā maggakusalā phalakusalā nibbānakusalā, te kusalā evaṃ vadanti—  “gantho eso, lagganaṃ etaṃ, bandhanaṃ etaṃ, palibodho eso”ti. Evaṃ vadanti evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti—  taṃ vāpi ganthaṃ kusalā vadanti.

371 Yaṃ nissito passati hīnamaññan ti. Yaṃ nissito ti yaṃ satthāraṃ dhammakkhānaṃ gaṇaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ nissito sannissito allīno upagato ajjhosito adhimutto. Passati hīnamaññan ti aññaṃ satthāraṃ dhammakkhānaṃ gaṇaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ hīnato nihīnato omakato lāmakato chatukkato parittato dissati passati dakkhati oloketi nijjhāyati upanijjhāyati upaparikkhatīti—  yaṃ nissito passati hīnamaññaṃ.

372 Tasmā hi diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā, sīlabbataṃ bhikkhu na nissayeyyā ti. Tasmā ti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā diṭṭhaṃ vā diṭṭhasuddhiṃ vā sutaṃ vā sutasuddhiṃ vā mutaṃ vā mutasuddhiṃ vā sīlaṃ vā sīlasuddhiṃ vā vataṃ vā vatasuddhiṃ vā na nissayeyya na gaṇheyya na parāmaseyya nābhiniveseyyāti—  tasmā hi diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā sīlabbataṃ bhikkhu na nissayeyya.

373 Tenāha bhagavā—

374 “Taṃ vāpi ganthaṃ kusalā vadanti,

Yaṃ nissito passati hīnamaññaṃ;

Tasmā hi diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā,

Sīlabbataṃ bhikkhu na nissayeyyā”ti.

34.

375 Diṭṭhimpi lokasmiṃ na kappayeyya,

Ñāṇena vā sīlavatena vāpi;

Samoti attānamanūpaneyya,

Hīno na maññetha visesi vāpi.

376 Diṭṭhimpi lokasmiṃ na kappayeyya, ñāṇena vā sīlavatena vāpī ti. Aṭṭhasamāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena vā micchāñāṇena vā, sīlena vā vatena vā sīlabbatena vā, diṭṭhiṃ na kappayeyya na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya na abhinibbatteyya. Lokasmin ti apāyaloke…pe…  āyatanaloketi—  diṭṭhimpi lokasmiṃ na kappayeyya ñāṇena vā sīlavatena vāpi.

377 Samoti attānamanūpaneyyā ti. Sadisohamasmīti attānaṃ na upaneyya jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā vijjāṭṭhānena vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunāti—  samoti attānamanūpaneyya.

378 Hīno na maññetha visesi vāpī ti. Hīnohamasmīti attānaṃ na upaneyya jātiyā vā gottena vā…pe…  aññataraññatarena vā vatthunā. Seyyohamasmīti attānaṃ na upaneyya jātiyā vā gottena vā…pe…  aññataraññatarena vā vatthunāti—  hīno na maññetha visesi vāpi.

379 Tenāha bhagavā—

380 “Diṭṭhimpi lokasmiṃ na kappayeyya,

Ñāṇena vā sīlavatena vāpi;

Samoti attānamanūpaneyya,

Hīno na maññetha visesi vāpī”ti.

35.

381 Attaṃ pahāya anupādiyāno,

Ñāṇenapi so nissayaṃ no karoti;

Sa ve viyattesu na vaggasārī,

Diṭṭhimpi so na pacceti kiñci.

382 Attaṃ pahāya anupādiyāno ti. Attaṃ pahāyā ti attadiṭṭhiṃ pahāya. Attaṃ pahāyā ti gāhaṃ pahāya. Attaṃ pahāyā ti taṇhāvasena diṭṭhivasena gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ pahāya pajahitvā vinodetvā byantiṃ karitvā anabhāvaṃ gametvāti—  attaṃ pahāya. Anupādiyāno ti catūhi upādānehi anupādiyamāno agaṇhamāno aparāmāsamāno anabhinivisamānoti—  attaṃ pahāya anupādiyāno.

383 Ñāṇenapi so nissayaṃ no karotī ti aṭṭhasamāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena vā micchāñāṇena vā taṇhānissayaṃ vā diṭṭhinissayaṃ vā na karoti na janeti na sañjaneti na nibbatteti na abhinibbattetīti—  ñāṇenapi so nissayaṃ no karoti.

384 Sa ve viyattesu na vaggasārī ti sa ve viyattesu bhinnesu dvejjhāpannesu dveḷhakajātesu nānādiṭṭhikesu nānākhantikesu nānārucikesu nānāladdhikesu nānādiṭṭhinissayaṃ nissitesu chandāgatiṃ gacchantesu dosāgatiṃ gacchantesu mohāgatiṃ gacchantesu bhayāgatiṃ gacchantesu na chandāgatiṃ gacchati na dosāgatiṃ gacchati na mohāgatiṃ gacchati na bhayāgatiṃ gacchati na rāgavasena gacchati na dosavasena gacchati na mohavasena gacchati na mānavasena gacchati na diṭṭhivasena gacchati na uddhaccavasena gacchati na vicikicchāvasena gacchati na anusayavasena gacchati na vaggehi dhammehi yāyati niyyati vuyhati saṃharīyatīti—  sa ve viyattesu na vaggasārī.

385 Diṭṭhimpi so na pacceti kiñcī ti. Tassa dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭipassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni. So kiñci diṭṭhigataṃ na pacceti na paccāgacchatīti—  diṭṭhimpi so na pacceti kiñci.

386 Tenāha bhagavā—

387 “Attaṃ pahāya anupādiyāno,

Ñāṇenapi so nissayaṃ no karoti;

Sa ve viyattesu na vaggasārī,

Diṭṭhimpi so na pacceti kiñcī”ti.

36.

388 Yassūbhayante paṇidhīdha natthi,

Bhavābhavāya idha vā huraṃ vā;

Nivesanā tassa na santi keci,

Dhammesu niccheyya samuggahītaṃ.

389 Yassūbhayante paṇidhīdha natthi, bhavābhavāya idha vā huraṃ vā ti yassā ti arahato khīṇāsavassa. Anto ti phasso eko anto, phassasamudayo dutiyo anto; atīto eko anto, anāgato dutiyo anto; sukhā vedanā eko anto, dukkhā vedanā dutiyo anto; nāmaṃ eko anto, rūpaṃ dutiyo anto; cha ajjhattikāni āyatanāni eko anto, cha bāhirāni āyatanāni dutiyo anto; sakkāyo eko anto, sakkāyasamudayo dutiyo anto. Paṇidhi vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe…  abhijjhā lobho akusalamūlaṃ.

390 Bhavābhavāyā ti bhavābhavāya kammabhavāya punabbhavāya kāmabhavāya, kammabhavāya kāmabhavāya punabbhavāya rūpabhavāya, kammabhavāya rūpabhavāya punabbhavāya arūpabhavāya, kammabhavāya arūpabhavāya punabbhavāya punappunabbhavāya punappunagatiyā punappunaupapattiyā punappunapaṭisandhiyā punappunaattabhāvābhinibbattiyā. Idhā ti sakattabhāvo, hurā ti parattabhāvo; idhā ti sakarūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇaṃ, hurā ti pararūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇaṃ; idhā ti cha ajjhattikāni āyatanāni, hurā ti cha bāhirāni āyatanāni; idhā ti manussaloko, hurā ti devaloko; idhā ti kāmadhātu, hurā ti rūpadhātu arūpadhātu; idhā ti kāmadhātu rūpadhātu. Hurā ti arūpadhātu. Yassūbhayante paṇidhīdha natthi bhavābhavāya idha vā huraṃ vā ti. Yassa ubho ante ca bhavābhavāya ca idha hurañca paṇidhi taṇhā natthi na santi na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti—  yassūbhayante paṇidhīdha natthi bhavābhavāya idha vā huraṃ vā.

391 Nivesanā tassa na santi kecī ti. Nivesanā ti dve nivesanā—  taṇhānivesanā ca diṭṭhinivesanā ca…pe…  ayaṃ taṇhānivesanā…pe…  ayaṃ diṭṭhinivesanā. Tassā ti arahato khīṇāsavassa. Nivesanā tassa na santi kecī ti nivesanā tassa na santi keci natthi na santi na saṃvijjanti nupalabbhanti, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti—  nivesanā tassa na santi keci.

392 Dhammesu niccheyya samuggahītan ti. Dhammesū ti dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatesu. Niccheyyā ti nicchinitvā vinicchinitvā vicinitvā pavicinitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Samuggahītan ti odhiggāho bilaggāho varaggāho koṭṭhāsaggāho uccayaggāho samuccayaggāho, “idaṃ saccaṃ tacchaṃ tathaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ aviparītan”ti gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ natthi na santi na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhanti—  dhammesu niccheyya samuggahītaṃ.

393 Tenāha bhagavā—

394 “Yassūbhayante paṇidhīdha natthi,

Bhavābhavāya idha vā huraṃ vā;

Nivesanā tassa na santi keci,

Dhammesu niccheyya samuggahītan”ti.

37.

395 Tassīdha diṭṭhe va sute mute vā,

Pakappitā natthi aṇūpi saññā;

Taṃ brāhmaṇaṃ diṭṭhimanādiyānaṃ,

Kenīdha lokasmiṃ vikappayeyya.

396 Tassīdha diṭṭhe va sute mute vā, pakappitā natthi aṇūpi saññā ti. Tassā ti arahato khīṇāsavassa. Tassa diṭṭhe vā diṭṭhasuddhiyā vā sute vā sutasuddhiyā vā mute vā mutasuddhiyā vā saññāpubbaṅgamatā saññāvikappayeyyatā saññāviggahena saññāya uṭṭhapitā samuṭṭhapitā kappitā pakappitā saṅkhatā abhisaṅkhatā saṇṭhapitā, diṭṭhi natthi na santi na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti—  tassīdha diṭṭhe va sute mute vā pakappitā natthi aṇūpi saññā.

397 Taṃ brāhmaṇaṃ diṭṭhimanādiyānan ti. Brāhmaṇoti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo—  sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti…pe…  asito tādi pavuccate sa brahmā. Taṃ brāhmaṇaṃ diṭṭhimanādiyānanti. Taṃ brāhmaṇaṃ diṭṭhimanādiyantaṃ agaṇhantaṃ aparāmasantaṃ anabhinivesantanti—  taṃ brāhmaṇaṃ diṭṭhimanādiyānaṃ.

398 Kenīdha lokasmiṃ vikappayeyyā ti. Kappā ti dve kappā—  taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca…pe…  ayaṃ taṇhākappo…pe…  ayaṃ diṭṭhikappo. Tassa taṇhākappo pahīno, diṭṭhikappo paṭinissaṭṭho. Taṇhākappassa pahīnattā, diṭṭhikappassa paṭinissaṭṭhattā kena rāgena kappeyya kena dosena kappeyya kena mohena kappeyya kena mānena kappeyya kāya diṭṭhiyā kappeyya kena uddhaccena kappeyya kāya vicikicchāya kappeyya kehi anusayehi kappeyya—  rattoti vā duṭṭhoti vā mūḷhoti vā vinibaddhoti vā parāmaṭṭhoti vā vikkhepagatoti vā aniṭṭhaṅgatoti vā thāmagatoti vā. Te abhisaṅkhārā pahīnā. Abhisaṅkhārānaṃ pahīnattā gatiyo kena kappeyya—  nerayikoti vā tiracchānayonikoti vā pettivisayikoti vā manussoti vā devoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā. So hetu natthi paccayo natthi kāraṇaṃ natthi, yena kappeyya vikappeyya vikappaṃ āpajjeyya. Lokasmin ti apāyaloke…pe…  āyatanaloketi—  kenīdha lokasmiṃ vikappayeyya.

399 Tenāha bhagavā—

400 “Tassīdha diṭṭhe va sute mute vā,

Pakappitā natthi aṇūpi saññā;

Taṃ brāhmaṇaṃ diṭṭhimanādiyānaṃ,

Kenīdha lokasmiṃ vikappayeyyā”ti.

38.

401 Na kappayanti na purekkharonti,

Dhammāpi tesaṃ na paṭicchitāse;

Na brāhmaṇo sīlavatena neyyo,

Pāraṅgato na pacceti tādī.

402 Na kappayanti na purekkharontī ti. Kappā ti dve kappā—  taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca. Katamo taṇhākappo? Yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādikataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ—  idaṃ mamaṃ, etaṃ mamaṃ, ettakaṃ mamaṃ, ettāvatā mamaṃ, mama rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāvuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhañca janapado ca koso ca koṭṭhāgārañca, kevalampi mahāpathaviṃ taṇhāvasena mamāyati, yāvatā aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ—  ayaṃ taṇhākappo. Katamo diṭṭhikappo? Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā antaggāhikādiṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahanaṃ diṭṭhikantāraṃ diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesaggāho viparītaggāho vipallāsaggāho micchāgāho, ayāthāvakasmiṃ yāthāvakanti gāho, yāvatā dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni—  ayaṃ diṭṭhikappo. Tesaṃ taṇhākappo pahīno, diṭṭhikappo paṭinissaṭṭho. Taṇhākappassa pahīnattā, diṭṭhikappassa paṭinissaṭṭhattā taṇhākappaṃ vā diṭṭhikappaṃ vā na kappenti na janenti na sañjanenti na nibbattenti na abhinibbattentīti—  na kappayanti.

403 Na purekkharontī ti. Purekkhārā ti dve purekkhārā—  taṇhāpurekkhāro ca diṭṭhipurekkhāro ca…pe…  ayaṃ taṇhāpurekkhāro…pe…  ayaṃ diṭṭhipurekkhāro. Tesaṃ taṇhāpurekkhāro pahīno, diṭṭhipurekkhāro paṭinissaṭṭho. Taṇhāpurekkhārassa pahīnattā, diṭṭhipurekkhārassa paṭinissaṭṭhattā na taṇhaṃ vā na diṭṭhiṃ vā purato katvā caranti na taṇhādhajā na taṇhāketū na taṇhādhipateyyā na diṭṭhidhajā na diṭṭhiketū na diṭṭhādhipateyyā. Na taṇhāya vā na diṭṭhiyā vā parivāretvā carantīti—  na kappayanti na purekkharonti.

404 Dhammāpi tesaṃ na paṭicchitāse ti. Dhammā vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Tesan ti tesaṃ arahantānaṃ khīṇāsavānaṃ. Na paṭicchitāse ti “sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti na paṭicchitāse. “Asassato loko…  antavā loko…  anantavā loko…  taṃ jīvaṃ taṃ sarīraṃ…  aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīraṃ…  hoti tathāgato paraṃ maraṇā…  na hoti tathāgato paraṃ maraṇā…  hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā…  neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti na paṭicchitāseti—  dhammāpi tesaṃ na paṭicchitāse.

405 Na brāhmaṇo sīlavatena neyyo ti. Nā ti paṭikkhepo. Brāhmaṇo ti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo—  sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti…pe…  asito tādi vuccate sa brahmā. Na brāhmaṇo sīlavatena neyyo ti. Brāhmaṇo sīlena vā vatena vā sīlabbatena vā na yāyati na niyyati na vuyhati na saṃharīyatīti—  na brāhmaṇo sīlavatena neyyo.

406 Pāraṅgato na pacceti tādī ti. Pāraṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. So pāraṅgato pārappatto antagato antappatto koṭigato koṭippatto (vitthāro) jātimaraṇasaṃsāro, natthi tassa punabbhavoti—  pāraṅgato. Na paccetī ti sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati. Sakadāgāmimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati. Anāgāmimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati. Arahattamaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti—  pāraṅgato na pacceti. Tādī ti arahā pañcahākārehi tādī—  iṭṭhāniṭṭhe tādī, cattāvīti tādī, tiṇṇāvīti tādī, muttāvīti tādī, taṃniddesā tādī.

407 Kathaṃ arahā iṭṭhāniṭṭhe tādī? Arahā lābhepi tādī, alābhepi tādī, yasepi tādī, ayasepi tādī, pasaṃsāyapi tādī, nindāyapi tādī, sukhepi tādī, dukkhepi tādī. Ekañce bāhaṃ gandhena limpeyyuṃ, ekañce bāhaṃ vāsiyā taccheyyuṃ—  amusmiṃ natthi rāgo, amusmiṃ natthi paṭighaṃ, anunayapaṭighavippahīno ugghātinighātivītivatto anurodhavirodhasamatikkanto. Evaṃ arahā iṭṭhāniṭṭhe tādī.

408 Kathaṃ arahā cattāvīti tādī? Arahato rāgo catto vanto mutto pahīno paṭinissaṭṭho. Doso…  moho…  kodho…  upanāho…  makkho…  paḷāso…  issā…  macchariyaṃ…  māyā…  sāṭheyyaṃ…  thambho…  sārambho…  māno…  atimāno…  mado…  pamādo…  sabbe kilesā…  sabbe duccaritā…  sabbe darathā…  sabbe pariḷāhā…  sabbe santāpā…  sabbākusalābhisaṅkhārā cattā vantā muttā pahīnā paṭinissaṭṭhā. Evaṃ arahā cattāvīti tādī.

409 Kathaṃ arahā tiṇṇāvīti tādī? Arahā kāmoghaṃ tiṇṇo bhavoghaṃ tiṇṇo diṭṭhoghaṃ tiṇṇo avijjoghaṃ tiṇṇo sabbaṃ saṃsārapathaṃ tiṇṇo uttiṇṇo nittiṇṇo atikkanto samatikkanto vītivatto. So vuṭṭhavāso ciṇṇacaraṇo jātimaraṇasaṃsāro, natthi tassa punabbhavoti. Evaṃ arahā tiṇṇāvīti tādī.

410 Kathaṃ arahā muttāvīti tādī? Arahato rāgā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ suvimuttaṃ, dosā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ suvimuttaṃ, mohā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ suvimuttaṃ, kodhā…  upanāhā…  makkhā…  paḷāsā…  issāya…  macchariyā…  māyāya…  sāṭheyyā…  thambhā…  sārambhā…  mānā…  atimānā…  madā…  pamādā…  sabbakilesehi…  sabbaduccaritehi…  sabbadarathehi…  sabbapariḷāhehi…  sabbasantāpehi…  sabbākusalābhisaṅkhārehi cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ suvimuttaṃ. Evaṃ arahā muttāvīti tādī.

411 Kathaṃ arahā taṃniddesā tādī? Arahā sīle sati sīlavāti taṃniddesā tādī; saddhāya sati saddhoti taṃniddesā tādī; vīriye sati vīriyavāti taṃniddesā tādī; satiyā sati satimāti taṃniddesā tādī; samādhimhi sati samāhitoti taṃniddesā tādī; paññāya sati paññavāti taṃniddesā tādī; vijjāya sati tevijjoti taṃniddesā tādī; abhiññāya sati chaḷabhiññoti taṃniddesā tādī. Evaṃ arahā taṃniddesā tādīti—  pāraṅgato na pacceti tādī.

412 Tenāha bhagavā—

413 “Na kappayanti na purekkharonti,

Dhammāpi tesaṃ na paṭicchitāse;

Na brāhmaṇo sīlavatena neyyo,

Pāraṅgato na pacceti tādī”ti.

414 Paramaṭṭhakasuttaniddeso pañcamo.