Aṭṭhakavagga

Suddhaṭṭhakasuttaniddesa

283 Atha suddhaṭṭhakasuttaniddesaṃ vakkhati—

23.

284 Passāmi suddhaṃ paramaṃ arogaṃ,

Diṭṭhena saṃsuddhi narassa hoti;

Evābhijānaṃ paramanti ñatvā,

Suddhānupassīti pacceti ñāṇaṃ.

285 Passāmi suddhaṃ paramaṃ arogan ti. Passāmi suddhan ti passāmi suddhaṃ, dakkhāmi suddhaṃ, olokemi suddhaṃ, nijjhāyāmi suddhaṃ, upaparikkhāmi suddhaṃ. Paramaṃ arogan ti paramaṃ ārogyappattaṃ tāṇappattaṃ leṇappattaṃ saraṇappattaṃ abhayappattaṃ accutappattaṃ amatappattaṃ nibbānappattanti—  passāmi suddhaṃ paramaṃ arogaṃ.

286 Diṭṭhena saṃsuddhi narassa hotī ti. Cakkhuviññāṇaṃ rūpadassanena narassa suddhi visuddhi parisuddhi, mutti vimutti parimutti hoti, naro sujjhati visujjhati parisujjhati, muccati vimuccati parimuccatīti—  diṭṭhena saṃsuddhi narassa hoti.

287 Evābhijānaṃ paramanti ñatvā ti. Evaṃ abhijānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto. “Idaṃ paramaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaran”ti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti—  evābhijānaṃ paramanti ñatvā.

288 Suddhānupassīti pacceti ñāṇan ti. Yo suddhaṃ passati, so suddhānupassī, pacceti ñāṇan ti cakkhuviññāṇaṃ rūpadassanena ñāṇanti pacceti, maggoti pacceti, pathoti pacceti, niyyānanti paccetīti—  suddhānupassī pacceti ñāṇaṃ.

289 Tenāha bhagavā—

290 “Passāmi suddhaṃ paramaṃ arogaṃ,

Diṭṭhena saṃsuddhi narassa hoti;

Evābhijānaṃ paramanti ñatvā,

Suddhānupassīti pacceti ñāṇan”ti.

24.

291 Diṭṭhena ce suddhi narassa hoti,

Ñāṇena vā so pajahāti dukkhaṃ;

Aññena so sujjhati sopadhīko,

Diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadānaṃ.

292 Diṭṭhena ce suddhi narassa hotī ti. Cakkhuviññāṇaṃ rūpadassanena ce narassa suddhi visuddhi parisuddhi, mutti vimutti parimutti hoti, naro sujjhati visujjhati parisujjhati, muccati vimuccati parimuccatīti—  diṭṭhena ce suddhi narassa hoti.

293 Ñāṇena vā so pajahāti dukkhan ti cakkhuviññāṇaṃ rūpadassanena ce naro jātidukkhaṃ pajahati, jarādukkhaṃ pajahati, byādhidukkhaṃ pajahati, maraṇadukkhaṃ pajahati, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ pajahatīti—  ñāṇena vā so pajahāti dukkhaṃ.

294 Aññena so sujjhati sopadhīko ti. Aññena asuddhimaggena micchāpaṭipadāya aniyyānikapathena aññatra satipaṭṭhānehi aññatra sammappadhānehi aññatra iddhipādehi aññatra indriyehi aññatra balehi aññatra bojjhaṅgehi aññatra ariyā aṭṭhaṅgikā maggā naro sujjhati visujjhati parisujjhati, muccati vimuccati parimuccati. Sopadhīko ti sarāgo sadoso samoho samāno sataṇho sadiṭṭhi sakileso saupādānoti—  aññena so sujjhati sopadhīko.

295 Diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadānan ti. Sāva diṭṭhi taṃ puggalaṃ pāvadati—  iti vāyaṃ puggalo micchādiṭṭhiko viparītadassano. Tathā vadānan ti tathā vadantaṃ kathentaṃ bhaṇantaṃ dīpayantaṃ voharantaṃ. “Sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti tathā vadantaṃ kathentaṃ bhaṇantaṃ dīpayantaṃ voharantaṃ. “Asassato loko…  antavā loko…  anantavā loko…  taṃ jīvaṃ taṃ sarīraṃ…  aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīraṃ…  hoti tathāgato paraṃ maraṇā…  na hoti tathāgato paraṃ maraṇā…  hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā…  neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti tathā vadantaṃ kathentaṃ bhaṇantaṃ dīpayantaṃ voharantanti—  diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadānaṃ.

296 Tenāha bhagavā—

297 “Diṭṭhena ce suddhi narassa hoti,

Ñāṇena vā so pajahāti dukkhaṃ;

Aññena so sujjhati sopadhīko,

Diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadānan”ti.

25.

298 Na brāhmaṇo aññato suddhimāha,

Diṭṭhe sute sīlavate mute vā;

Puññe ca pāpe ca anūpalitto,

Attañjaho nayidha pakubbamāno.

299 Na brāhmaṇo aññato suddhimāha diṭṭhe sute sīlavate mute vā ti. Nā ti paṭikkhepo. Brāhmaṇo ti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo—  sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti, sīlabbataparāmāso bāhito hoti, rāgo bāhito hoti, doso bāhito hoti, moho bāhito hoti, māno bāhito hoti. Bāhitāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.

300 Bāhitvā sabbapāpakāni, (sabhiyāti bhagavā)

Vimalo sādhusamāhito ṭhitatto;

Saṃsāramaticca kevalī so,

Asito tādi pavuccate sa brahmā.

301 Na brāhmaṇo aññato suddhimāhā ti. Brāhmaṇo aññena asuddhimaggena micchāpaṭipadāya aniyyānikapathena aññatra satipaṭṭhānehi aññatra sammappadhānehi aññatra iddhipādehi aññatra indriyehi aññatra balehi aññatra bojjhaṅgehi aññatra ariyena aṭṭhaṅgikena maggena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ, nāha na katheti na bhaṇati na dīpayati na voharatīti—  na brāhmaṇo aññato suddhimāha.

302 Diṭṭhe sute sīlavate mute vā ti. Santeke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhisuddhikā. Te ekaccānaṃ rūpānaṃ dassanaṃ maṅgalaṃ paccenti, ekaccānaṃ rūpānaṃ dassanaṃ amaṅgalaṃ paccenti. Katamesaṃ rūpānaṃ dassanaṃ maṅgalaṃ paccenti? Te kālato vuṭṭhahitvā abhimaṅgalagatāni rūpāni passanti—  cāṭakasakuṇaṃ passanti, phussaveḷuvalaṭṭhiṃ passanti, gabbhinitthiṃ passanti, kumārakaṃ khandhe āropetvā gacchantaṃ passanti, puṇṇaghaṭaṃ passanti, rohitamacchaṃ passanti, ājaññaṃ passanti, ājaññarathaṃ passanti, usabhaṃ passanti, gokapilaṃ passanti. Evarūpānaṃ rūpānaṃ dassanaṃ maṅgalaṃ paccenti. Katamesaṃ rūpānaṃ dassanaṃ amaṅgalaṃ paccenti? Palālapuñjaṃ passanti, takkaghaṭaṃ passanti, rittaghaṭaṃ passanti, naṭaṃ passanti, naggasamaṇakaṃ passanti, kharaṃ passanti, kharayānaṃ passanti, ekayuttayānaṃ passanti, kāṇaṃ passanti, kuṇiṃ passanti, khañjaṃ passanti, pakkhahataṃ passanti, jiṇṇakaṃ passanti, byādhikaṃ passanti, mataṃ passanti. Evarūpānaṃ rūpānaṃ dassanaṃ amaṅgalaṃ paccenti. Ime te samaṇabrāhmaṇā diṭṭhisuddhikā. Te diṭṭhena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti.

303 Santeke samaṇabrāhmaṇā sutasuddhikā. Te ekaccānaṃ saddānaṃ savanaṃ maṅgalaṃ paccenti, ekaccānaṃ saddānaṃ savanaṃ amaṅgalaṃ paccenti. Katamesaṃ saddānaṃ savanaṃ maṅgalaṃ paccenti? Te kālato vuṭṭhahitvā abhimaṅgalagatāni saddāni suṇanti—  vaḍḍhāti vā vaḍḍhamānāti vā puṇṇāti vā phussāti vā asokāti vā sumanāti vā sunakkhattāti vā sumaṅgalāti vā sirīti vā sirīvaḍḍhāti vā. Evarūpānaṃ saddānaṃ savanaṃ maṅgalaṃ paccenti. Katamesaṃ saddānaṃ savanaṃ amaṅgalaṃ paccenti? Kāṇoti vā kuṇīti vā khañjoti vā pakkhahatoti vā jiṇṇakoti vā byādhikoti vā matoti vā chindanti vā bhindanti vā daḍḍhanti vā naṭṭhanti vā natthīti vā. Evarūpānaṃ saddānaṃ savanaṃ amaṅgalaṃ paccenti. Ime te samaṇabrāhmaṇā sutasuddhikā. Te sutena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti.

304 Santeke samaṇabrāhmaṇā sīlasuddhikā. Te sīlamattena saṃyamamattena saṃvaramattena avītikkamamattena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti. Samaṇamuṇḍikāputto evamāha—  “catūhi kho ahaṃ, gahapati, dhammehi samannāgataṃ purisapuggalaṃ paññāpemi sampannakusalaṃ paramakusalaṃ uttamapattippattaṃ samaṇaṃ ayojjaṃ. Katamehi catūhi? Idha, gahapati, na kāyena pāpakaṃ kammaṃ karoti, na pāpikaṃ vācaṃ bhāsati, na pāpakaṃ saṅkappaṃ saṅkappati, na pāpakaṃ ājīvaṃ ājīvati. Imehi kho ahaṃ, gahapati, catūhi dhammehi samannāgataṃ purisapuggalaṃ paññāpemi sampannakusalaṃ paramakusalaṃ uttamapattippattaṃ samaṇaṃ ayojjaṃ”. Evamevaṃ santeke samaṇabrāhmaṇā sīlasuddhikā, te sīlamattena saṃyamamattena saṃvaramattena avītikkamamattena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti.

305 Santeke samaṇabrāhmaṇā vatasuddhikā. Te hatthivatikā vā honti, assavatikā vā honti, govatikā vā honti, kukkuravatikā vā honti, kākavatikā vā honti, vāsudevavatikā vā honti, baladevavatikā vā honti, puṇṇabhaddavatikā vā honti, maṇibhaddavatikā vā honti, aggivatikā vā honti, nāgavatikā vā honti, supaṇṇavatikā vā honti, yakkhavatikā vā honti, asuravatikā vā honti, gandhabbavatikā vā honti, mahārājavatikā vā honti, candavatikā vā honti, sūriyavatikā vā honti, indavatikā vā honti, brahmavatikā vā honti, devavatikā vā honti, disāvatikā vā honti. Ime te samaṇabrāhmaṇā vatasuddhikā. Te vatena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti.

306 Santeke samaṇabrāhmaṇā mutasuddhikā. Te kālato uṭṭhahitvā pathaviṃ āmasanti, haritaṃ āmasanti, gomayaṃ āmasanti, kacchapaṃ āmasanti, phālaṃ akkamanti, tilavāhaṃ āmasanti, phussatilaṃ khādanti, phussatelaṃ makkhenti, phussadantakaṭṭhaṃ khādanti, phussamattikāya nhāyanti, phussasāṭakaṃ nivāsenti, phussaveṭhanaṃ veṭhenti. Ime te samaṇabrāhmaṇā mutasuddhikā. Te mutena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti. Na brāhmaṇo aññato suddhimāha.

307 Diṭṭhe sute sīlavate mute vā ti. Brāhmaṇo diṭṭhasuddhiyāpi suddhiṃ nāha, sutasuddhiyāpi suddhiṃ nāha, sīlasuddhiyāpi suddhiṃ nāha, vatasuddhiyāpi suddhiṃ nāha, mutasuddhiyāpi suddhiṃ nāha na katheti na bhaṇati na dīpayati na voharatīti—  na brāhmaṇo aññato suddhimāha diṭṭhe sute sīlavate mute vā.

308 Puññe ca pāpe ca anūpalitto ti. Puññaṃ vuccati yaṃ kiñci tedhātukaṃ kusalābhisaṅkhāraṃ, apuññaṃ vuccati sabbaṃ akusalaṃ. Yato puññābhisaṅkhāro ca apuññābhisaṅkhāro ca āneñjābhisaṅkhāro ca pahīnā honti ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā; ettāvatā puññe ca pāpe ca na limpati na palimpati na upalimpati alitto apalitto anūpalitto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti—  puññe ca pāpe ca anūpalitto.

309 Attañjaho nayidha pakubbamāno ti. Attañjaho ti attadiṭṭhijaho. Attañjaho ti gāhaṃ jaho. Attañjaho ti taṇhāvasena diṭṭhivasena gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ, sabbaṃ taṃ cattaṃ hoti vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ. Nayidha pakubbamāno ti puññābhisaṅkhāraṃ vā apuññābhisaṅkhāraṃ vā āneñjābhisaṅkhāraṃ vā apakubbamāno ajanayamāno asañjanayamāno anibbattayamāno anabhinibbattayamānoti—  attañjaho nayidha pakubbamāno.

310 Tenāha bhagavā—

311 “Na brāhmaṇo aññato suddhimāha,

Diṭṭhe sute sīlavate mute vā;

Puññe ca pāpe ca anūpalitto,

Attañjaho nayidha pakubbamāno”ti.

26.

312 Purimaṃ pahāya aparaṃ sitāse,

Ejānugā te na taranti saṅgaṃ;

Te uggahāyanti nirassajanti,

Kapīva sākhaṃ pamuñcaṃ gahāya.

313 Purimaṃ pahāya aparaṃ sitāse ti. Purimaṃ satthāraṃ pahāya paraṃ satthāraṃ nissitā; purimaṃ dhammakkhānaṃ pahāya aparaṃ dhammakkhānaṃ nissitā; purimaṃ gaṇaṃ pahāya aparaṃ gaṇaṃ nissitā; purimaṃ diṭṭhiṃ pahāya aparaṃ diṭṭhiṃ nissitā; purimaṃ paṭipadaṃ pahāya aparaṃ paṭipadaṃ nissitā; purimaṃ maggaṃ pahāya aparaṃ maggaṃ nissitā sannissitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttāti—  purimaṃ pahāya aparaṃ sitāse.

314 Ejānugā te na taranti saṅgan ti. Ejā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe…  abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Ejānugā ti ejānugā ejānugatā ejānusaṭā ejāya pannā patitā abhibhūtā pariyādinnacittā. Te na taranti saṅgan ti rāgasaṅgaṃ dosasaṅgaṃ mohasaṅgaṃ mānasaṅgaṃ diṭṭhisaṅgaṃ kilesasaṅgaṃ duccaritasaṅgaṃ na taranti na uttaranti na pataranti na samatikkamanti na vītivattantīti—  ejānugā te na taranti saṅgaṃ.

315 Te uggahāyanti nirassajantī ti satthāraṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ satthāraṃ gaṇhanti; dhammakkhānaṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ dhammakkhānaṃ gaṇhanti; gaṇaṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ gaṇaṃ gaṇhanti; diṭṭhiṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ diṭṭhiṃ gaṇhanti; paṭipadaṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ paṭipadaṃ gaṇhanti; maggaṃ gaṇhanti, taṃ muñcitvā aññaṃ maggaṃ gaṇhanti; gaṇhanti ca muñcanti ca ādiyanti ca nirassajanti cāti—  te uggahāyanti nirassajanti.

316 Kapīva sākhaṃ pamuñcaṃ gahāyā ti. Yathā makkaṭo araññe pavane caramāno sākhaṃ gaṇhāti, taṃ muñcitvā aññaṃ sākhaṃ gaṇhāti. Evamevaṃ puthusamaṇabrāhmaṇā puthudiṭṭhigatāni gaṇhanti ca muñcanti ca ādiyanti ca nirassajanti cāti—  kapīva sākhaṃ pamuñcaṃ gahāya.

317 Tenāha bhagavā—

318 “Purimaṃ pahāya aparaṃ sitāse,

Ejānugā te na taranti saṅgaṃ;

Te uggahāyanti nirassajanti,

Kapīva sākhaṃ pamuñcaṃ gahāyā”ti.

27.

319 Sayaṃ samādāya vatāni jantu,

Uccāvacaṃ gacchati saññasatto;

Vidvā ca vedehi samecca dhammaṃ,

Na uccāvacaṃ gacchati bhūripañño.

320 Sayaṃ samādāya vatāni jantū ti. Sayaṃ samādāyā ti sāmaṃ samādāya. Vatānī ti hatthivataṃ vā assavataṃ vā govataṃ vā kukkūravataṃ vā kākavataṃ vā vāsudevavataṃ vā baladevavataṃ vā puṇṇabhaddavataṃ vā maṇibhaddavataṃ vā aggivataṃ vā nāgavataṃ vā supaṇṇavataṃ vā yakkhavataṃ vā asuravataṃ vā…pe…  disāvataṃ vā ādāya samādāya ādiyitvā samādiyitvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā. Jantū ti satto naro …pe…  manujoti—  sayaṃ samādāya vatāni jantu.

321 Uccāvacaṃ gacchati saññasatto ti satthārato satthāraṃ gacchati; dhammakkhānato dhammakkhānaṃ gacchati; gaṇato gaṇaṃ gacchati; diṭṭhiyā diṭṭhiṃ gacchati; paṭipadāya paṭipadaṃ gacchati; maggato maggaṃ gacchati. Saññasatto ti kāmasaññāya byāpādasaññāya vihiṃsāsaññāya diṭṭhisaññāya satto visatto āsatto laggo laggito palibuddho. Yathā bhittikhile vā nāgadante vā bhaṇḍaṃ sattaṃ visattaṃ āsattaṃ laggaṃ laggitaṃ palibuddhaṃ, evamevaṃ kāmasaññāya byāpādasaññāya vihiṃsāsaññāya diṭṭhisaññāya satto visatto āsatto laggo laggito palibuddhoti—  uccāvacaṃ gacchati saññasatto.

322 Vidvā ca vedehi samecca dhamman ti. Vidvā ti vidvā vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī. Vedehī ti vedā vuccanti catūsu maggesu ñāṇaṃ paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi. Tehi vedehi jātijarāmaraṇassa antagato antappatto, koṭigato koṭippatto, pariyantagato pariyantappatto, vosānagato vosānappatto, tāṇagato tāṇappatto, leṇagato leṇappatto, saraṇagato saraṇappatto, abhayagato abhayappatto, accutagato accutappatto, amatagato amatappatto, nibbānagato nibbānappatto. Vedānaṃ vā antagatoti vedagū , vedehi vā antagatoti vedagū, sattannaṃ vā dhammānaṃ viditattā vedagū. Sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, vicikicchā viditā hoti, sīlabbataparāmāso vidito hoti, rāgo vidito hoti, doso vidito hoti, moho vidito hoti, māno vidito hoti, viditāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.

323 Vedāni viceyya kevalāni, (sabhiyāti bhagavā)

Samaṇānaṃ yānīdhatthi brāhmaṇānaṃ;

Sabbavedanāsu vītarāgo,

Sabbaṃ vedamaticca vedagū soti.

324 Vidvā ca vedehi samecca dhamman ti. Samecca abhisamecca dhammaṃ. Sabbe saṅkhārā aniccāti samecca abhisamecca dhammaṃ; sabbe saṅkhārā dukkhāti samecca abhisamecca dhammaṃ; sabbe dhammā anattāti samecca abhisamecca dhammaṃ; avijjāpaccayā saṅkhārāti samecca abhisamecca dhammaṃ; saṅkhārapaccayā viññāṇanti samecca abhisamecca dhammaṃ; viññāṇapaccayā nāmarūpanti…  nāmarūpapaccayā saḷāyatananti…  saḷāyatanapaccayā phassoti…  phassapaccayā vedanāti…  vedanāpaccayā taṇhāti…  taṇhāpaccayā upādānanti…  upādānapaccayā bhavoti…  bhavapaccayā jātīti…  jātipaccayā jarāmaraṇanti samecca abhisamecca dhammaṃ; avijjānirodhā saṅkhāranirodhoti samecca abhisamecca dhammaṃ; saṅkhāranirodhā viññāṇanirodhoti samecca abhisamecca dhammaṃ; viññāṇanirodhā nāmarūpanirodhoti…  nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodhoti…  saḷāyatananirodhā phassanirodhoti…  phassanirodhā vedanānirodhoti…  vedanānirodhā taṇhānirodhoti…  taṇhānirodhā upādānanirodhoti…  upādānanirodhā bhavanirodhoti…  bhavanirodhā jātinirodhoti…  jātinirodhā jarāmaraṇanirodhoti samecca abhisamecca dhammaṃ; idaṃ dukkhanti samecca abhisamecca dhammaṃ; ayaṃ dukkhasamudayoti…  ayaṃ dukkhanirodhoti…  ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti samecca abhisamecca dhammaṃ; ime āsavāti samecca abhisamecca dhammaṃ; ayaṃ āsavasamudayoti…  ayaṃ āsavanirodhoti…  ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadāti samecca abhisamecca dhammaṃ; ime dhammā abhiññeyyāti samecca abhisamecca dhammaṃ; ime dhammā pariññeyyāti…  ime dhammā pahātabbāti…  ime dhammā bhāvetabbāti…  ime dhammā sacchikātabbāti samecca abhisamecca dhammaṃ. Channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca samecca abhisamecca dhammaṃ. Pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca samecca abhisamecca dhammaṃ. Catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca samecca abhisamecca dhammaṃ. Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti samecca abhisamecca dhammanti—  vidvā ca vedehi samecca dhammaṃ.

325 Na uccāvacaṃ gacchati bhūripañño ti na satthārato satthāraṃ gacchati, na dhammakkhānato dhammakkhānaṃ gacchati, na gaṇato gaṇaṃ gacchati, na diṭṭhiyā diṭṭhiṃ gacchati, na paṭipadāya paṭipadaṃ gacchati, na maggato maggaṃ gacchati. Bhūripañño ti bhūripañño mahāpañño puthupañño hāsapañño javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño. Bhūri vuccati pathavī. Tāya pathavisamāya paññāya vipulāya vitthatāya samannāgatoti—  na uccāvacaṃ gacchati bhūripañño.

326 Tenāha bhagavā—

327 “Sayaṃ samādāya vatāni jantu,

Uccāvacaṃ gacchati saññasatto;

Vidvā ca vedehi samecca dhammaṃ,

Na uccāvacaṃ gacchati bhūripañño”ti.

28.

328 Sa sabbadhammesu visenibhūto,

Yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā;

Tameva dassiṃ vivaṭaṃ carantaṃ,

Kenīdha lokasmi vikappayeyya.

329 Sa sabbadhammesu visenibhūto yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā ti. Senā vuccati mārasenā. Kāyaduccaritaṃ mārasenā, vacīduccaritaṃ mārasenā, manoduccaritaṃ mārasenā, rāgo mārasenā, doso mārasenā, moho mārasenā, kodho mārasenā, upanāho…pe…  sabbākusalābhisaṅkhārā mārasenā.

330 Vuttañhetaṃ bhagavatā—

331 “Kāmā te paṭhamā senā,

dutiyā arati vuccati;

Tatiyā khuppipāsā te,

catutthī taṇhā vuccati.

332 Pañcamī thinamiddhaṃ te,

chaṭṭhā bhīrū pavuccati;

Sattamī vicikicchā te,

makkho thambho te aṭṭhamo.

333 Lābho siloko sakkāro,

micchāladdho ca yo yaso;

Yo cattānaṃ samukkaṃse,

pare ca avajānati.

334 Esā namuci te senā,

kaṇhassābhippahārinī;

Na naṃ asūro jināti,

jetvāva labhate sukhan”ti.

335 Yato catūhi ariyamaggehi sabbā ca mārasenā sabbe ca paṭisenikarā kilesā jitā ca parājitā ca bhaggā vippaluggā parammukhā, so vuccati visenibhūto. So diṭṭhe visenibhūto, sute visenibhūto, mute visenibhūto, viññāte visenibhūtoti—  sa sabbadhammesu visenibhūto yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā.

336 Tameva dassiṃ vivaṭaṃ carantan ti. Tameva suddhadassiṃ visuddhadassiṃ parisuddhadassiṃ vodātadassiṃ pariyodātadassiṃ. Atha vā, suddhadassanaṃ visuddhadassanaṃ parisuddhadassanaṃ vodātadassanaṃ pariyodātadassanaṃ. Vivaṭan ti taṇhāchadanaṃ diṭṭhichadanaṃ kilesachadanaṃ duccaritachadanaṃ avijjāchadanaṃ. Tāni chadanāni vivaṭāni honti viddhaṃsitāni ugghāṭitāni samugghāṭitāni pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭipassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni. Carantan ti carantaṃ vicarantaṃ viharantaṃ iriyantaṃ vattentaṃ pālentaṃ yapentaṃ yāpentanti—  tameva dassiṃ vivaṭaṃ carantaṃ.

337 Kenīdha lokasmi vikappayeyyā ti. Kappā ti dve kappā—  taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca…pe…  ayaṃ taṇhākappo…pe…  ayaṃ diṭṭhikappo. Tassa taṇhākappo pahīno, diṭṭhikappo paṭinissaṭṭho. Taṇhākappassa pahīnattā diṭṭhikappassa paṭinissaṭṭhattā kena rāgena kappeyya, kena dosena kappeyya, kena mohena kappeyya, kena mānena kappeyya, kāya diṭṭhiyā kappeyya, kena uddhaccena kappeyya, kāya vicikicchāya kappeyya, kehi anusayehi kappeyya—  rattoti vā duṭṭhoti vā mūḷhoti vā vinibaddhoti vā parāmaṭṭhoti vā vikkhepagatoti vā aniṭṭhaṅgatoti vā thāmagatoti vā. Te abhisaṅkhārā pahīnā. Abhisaṅkhārānaṃ pahīnattā gatiyo kena kappeyya—  nerayikoti vā tiracchānayonikoti vā pettivisayikoti vā manussoti vā devoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā. So hetu natthi, paccayo natthi, kāraṇaṃ natthi, yena kappeyya vikappeyya vikappaṃ āpajjeyya. Lokasmin ti apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloketi—  kenīdha lokasmiṃ vikappayeyya.

338 Tenāha bhagavā—

339 “Sa sabbadhammesu visenibhūto,

Yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā;

Tameva dassiṃ vivaṭaṃ carantaṃ,

Kenīdha lokasmi vikappayeyyā”ti.

29.

340 Na kappayanti na purekkharonti,

Accantasuddhīti na te vadanti;

Ādānaganthaṃ gathitaṃ visajja,

Āsaṃ na kubbanti kuhiñci loke.

341 Na kappayanti na purekkharontī ti. Kappā ti dve kappā—  taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca…pe…  ayaṃ taṇhākappo…pe…  ayaṃ diṭṭhikappo. Tesaṃ taṇhākappo pahīno, diṭṭhikappo paṭinissaṭṭho. Taṇhākappassa pahīnattā, diṭṭhikappassa paṭinissaṭṭhattā taṇhākappaṃ vā diṭṭhikappaṃ vā na kappenti na janenti na sañjanenti na nibbattenti nābhinibbattentīti—  na kappayanti. Na purekkharontī ti. Purekkhārā ti dve purekkhārā—  taṇhāpurekkhāro ca diṭṭhipurekkhāro ca…pe…  ayaṃ taṇhāpurekkhāro…pe…  ayaṃ diṭṭhipurekkhāro. Tesaṃ taṇhāpurekkhāro pahīno, diṭṭhipurekkhāro paṭinissaṭṭho. Taṇhāpurekkhārassa pahīnattā, diṭṭhipurekkhārassa paṭinissaṭṭhattā na taṇhaṃ vā na diṭṭhiṃ vā purato katvā caranti, na taṇhādhajā na taṇhāketū na taṇhādhipateyyā, na diṭṭhidhajā na diṭṭhiketū na diṭṭhādhipateyyā, na taṇhāya vā na diṭṭhiyā vā parivāritā carantīti—  na kappayanti na purekkharonti.

342 Accantasuddhīti na te vadantī ti accantasuddhiṃ saṃsārasuddhiṃ akiriyadiṭṭhiṃ sassatavādaṃ na vadanti na kathenti na bhaṇanti na dīpayanti na voharantīti—  accantasuddhīti na te vadanti.

343 Ādānaganthaṃ gathitaṃ visajjā ti. Ganthā ti cattāro ganthā—  abhijjhākāyagantho, byāpādo kāyagantho, sīlabbataparāmāso kāyagantho, idaṃsaccābhiniveso kāyagantho. Attano diṭṭhiyā rāgo abhijjhākāyagantho; paravādesu āghāto appaccayo byāpādo kāyagantho; attano sīlaṃ vā vataṃ vā sīlavataṃ vā parāmasantīti sīlabbataparāmāso kāyagantho, attano diṭṭhi idaṃsaccābhiniveso kāyagantho. Kiṃkāraṇā vuccati ādānagantho? Tehi ganthehi rūpaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti; vedanaṃ…  saññaṃ…  saṅkhāre…  viññāṇaṃ…  gatiṃ…  upapattiṃ…  paṭisandhiṃ…  bhavaṃ…  saṃsāravaṭṭaṃ ādiyanti upādiyanti gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti. Taṃkāraṇā vuccati ādānagantho. Visajjā ti ganthe vosajjitvā vā—  visajja. Atha vā ganthe gadhite ganthite bandhe vibandhe ābandhe lagge laggite palibuddhe bandhane phoṭayitvā—  visajja. Yathā vayhaṃ vā rathaṃ vā sakaṭaṃ vā sandamānikaṃ vā sajjaṃ visajjaṃ karonti vikopenti; evamevaṃ ganthe vosajjitvā—  visajja. Atha vā ganthe gathite ganthite bandhe vibandhe ābandhe lagge laggite palibuddhe bandhane phoṭayitvā visajjāti—  ādānaganthaṃ gathitaṃ visajja.

344 Āsaṃ na kubbanti kuhiñci loke ti. Āsā vuccati taṇhā yo rāgo sārāgo…pe…  abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Āsaṃ na kubbantī ti āsaṃ na kubbanti na janenti na sañjanenti na nibbattenti na abhinibbattenti. Kuhiñcī ti kuhiñci kimhici katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vā. Loke ti apāyaloke…pe…  āyatanaloketi—  āsaṃ na kubbanti kuhiñci loke.

345 Tenāha bhagavā—

346 “Na kappayanti na purekkharonti,

Accantasuddhīti na te vadanti;

Ādānaganthaṃ gathitaṃ visajja,

Āsaṃ na kubbanti kuhiñci loke”ti.

30.

347 Sīmātigo brāhmaṇo tassa natthi,

Ñatvā va disvā va samuggahītaṃ;

Na rāgarāgī na virāgaratto,

Tassīdha natthi paramuggahītaṃ.

348 Sīmātigo brāhmaṇo tassa natthi, ñatvā va disvā va samuggahītan ti. Sīmā ti catasso sīmāyo—  sakkāyadiṭṭhi, vicikicchā, sīlabbataparāmāso, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, tadekaṭṭhā ca kilesā—  ayaṃ paṭhamā sīmā. Oḷārikaṃ kāmarāgasaṃyojanaṃ, paṭighasaṃyojanaṃ, oḷāriko kāmarāgānusayo, paṭighānusayo, tadekaṭṭhā ca kilesā—  ayaṃ dutiyā sīmā. Anusahagataṃ kāmarāgasaṃyojanaṃ, paṭighasaṃyojanaṃ, anusahagato kāmarāgānusayo, paṭighānusayo, tadekaṭṭhā ca kilesā—  ayaṃ tatiyā sīmā. Rūparāgo arūparāgo māno uddhaccaṃ avijjā, mānānusayo bhavarāgānusayo avijjānusayo, tadekaṭṭhā ca kilesā—  ayaṃ catutthā sīmā. Yato ca catūhi ariyamaggehi imā catasso sīmāyo atikkanto hoti samatikkanto vītivatto, so vuccati sīmātigo. Brāhmaṇo ti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo—  sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti, sīlabbataparāmāso bāhito hoti…pe…  asito tādi pavuccate sa brahmā. Tassā ti arahato khīṇāsavassa.

349 Ñatvā ti paracittañāṇena vā ñatvā pubbenivāsānussatiñāṇena vā ñatvā. Disvā ti maṃsacakkhunā vā disvā dibbacakkhunā vā disvā. Sīmātigo brāhmaṇo tassa natthi, ñatvā va disvā va samuggahītan ti. Tassa idaṃ paramaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaranti gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ natthi na santi na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhanti—  sīmātigo brāhmaṇo tassa natthi ñatvā va disvā va samuggahītaṃ.

350 Na rāgarāgī na virāgaratto ti. Rāgarattā vuccanti ye pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhā. Virāgarattā vuccanti ye rūpāvacaraarūpāvacarasamāpattīsu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhā. Na rāgarāgī na virāgaratto ti yato kāmarāgo ca rūparāgo ca arūparāgo ca pahīnā honti ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Ettāvatā na rāgarāgī na virāgaratto.

351 Tassīdha natthi paramuggahītan ti. Tassā ti arahato khīṇāsavassa. Tassa idaṃ paramaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaranti gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ natthi na santi na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhanti—  tassīdha natthi paramuggahītaṃ.

352 Tenāha bhagavā—

353 “Sīmātigo brāhmaṇo tassa natthi,

Ñatvā va disvā va samuggahītaṃ;

Na rāgarāgī na virāgaratto,

Tassīdha natthi paramuggahītan”ti.

354 Suddhaṭṭhakasuttaniddeso catuttho.