Aṭṭhakavagga

Mahābyūhasuttaniddesa

1184 Atha mahābyūhasuttaniddesaṃ vakkhati—

130.

1185 Ye kecime diṭṭhiparibbasānā,

Idameva saccanti ca vādayanti;

Sabbeva te nindamanvānayanti,

Atho pasaṃsampi labhanti tattha.

1186 Ye kecime diṭṭhiparibbasānā ti. Ye kecī ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ—  ye kecīti. Diṭṭhiparibbasānā ti. Santeke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā; te dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ aññataraññataraṃ diṭṭhigataṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasanti saṃvasanti āvasanti parivasanti. Yathā agārikā vā gharesu vasanti, sāpattikā vā āpattīsu vasanti, sakilesā vā kilesesu vasanti; evamevaṃ santeke…pe…  parivasantīti—  ye kecime diṭṭhiparibbasānā.

1187 Idameva saccanti ca vādayantī ti. “Sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. “Asassato loko…pe…  neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti—  idameva saccanti ca vādayanti.

1188 Sabbeva te nindamanvānayantī ti. Sabbeva te samaṇabrāhmaṇā nindameva anventi, garahameva anventi, akittimeva anventi; sabbe ninditāyeva honti, garahitāyeva honti, akittitāyeva hontīti—  sabbeva te nindamanvānayanti.

1189 Atho pasaṃsampi labhanti tatthā ti. Tattha sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā pasaṃsaṃ thomanaṃ kittiṃ vaṇṇahārikaṃ labhanti paṭilabhanti upagacchanti vindantīti—  atho pasaṃsampi labhanti tattha.

1190 Tenāha so nimmito—

1191 “Ye kecime diṭṭhiparibbasānā,

Idameva saccanti ca vādayanti;

Sabbeva te nindamanvānayanti,

Atho pasaṃsampi labhanti tatthā”ti.

131.

1192 Appañhi etaṃ na alaṃ samāya,

Duve vivādassa phalāni brūmi;

Etampi disvā na vivādayetha,

Khemābhipassaṃ avivādabhūmiṃ.

1193 Appañhi etaṃ na alaṃ samāyā ti. Appañhi etan ti appakaṃ etaṃ, omakaṃ etaṃ, thokakaṃ etaṃ, lāmakaṃ etaṃ, chatukkaṃ etaṃ, parittakaṃ etanti—  appañhi etaṃ. Na alaṃ samāyā ti nālaṃ rāgassa samāya, dosassa samāya, mohassa samāya, kodhassa…  upanāhassa…  makkhassa…  paḷāsassa…  issāya…  macchariyassa…  māyāya…  sāṭheyyassa…  thambhassa…  sārambhassa…  mānassa…  atimānassa…  madassa…  pamādassa…  sabbakilesānaṃ…  sabbaduccaritānaṃ…  sabbadarathānaṃ …  sabbapariḷāhānaṃ…  sabbasantāpānaṃ…  sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ samāya upasamāya vūpasamāya nibbānāya paṭinissaggāya paṭipassaddhiyāti—  appañhi etaṃ na alaṃ samāya.

1194 Duve vivādassa phalāni brūmī ti. Diṭṭhikalahassa diṭṭhibhaṇḍanassa diṭṭhiviggahassa diṭṭhivivādassa diṭṭhimedhagassa dve phalāni honti—  jayaparājayo hoti, lābhālābho hoti, yasāyaso hoti, nindāpasaṃso hoti, sukhadukkhaṃ hoti, somanassadomanassaṃ hoti, iṭṭhāniṭṭhaṃ hoti, anunayapaṭighaṃ hoti, ugghātinigghāti hoti, anurodhavirodho hoti. Atha vā taṃ kammaṃ nirayasaṃvattanikaṃ, tiracchānayonisaṃvattanikaṃ, pettivisayasaṃvattanikanti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti—  duve vivādassa phalāni brūmi.

1195 Etampi disvā na vivādayethā ti. Etampi disvā ti etaṃ ādīnavaṃ disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā diṭṭhikalahesu diṭṭhibhaṇḍanesu diṭṭhiviggahesu diṭṭhivivādesu diṭṭhimedhagesūti—  etampi disvā. Na vivādayethā ti na kalahaṃ kareyya, na bhaṇḍanaṃ kareyya, na viggahaṃ kareyya, na vivādaṃ kareyya, na medhagaṃ kareyya, kalahaṃ bhaṇḍanaṃ viggahaṃ vivādaṃ medhagaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, kalahā bhaṇḍanā viggahā vivādā medhagā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti—  etampi disvā na vivādayetha.

1196 Khemābhipassaṃ avivādabhūmin ti. Avivādabhūmiṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Etaṃ avivādabhūmiṃ khemato tāṇato leṇato saraṇato abhayato accutato amatato nibbānato passanto dakkhanto olokento nijjhāyanto upaparikkhantoti—  khemābhipassaṃ avivādabhūmiṃ.

1197 Tenāha bhagavā—

1198 “Appañhi etaṃ na alaṃ samāya,

Duve vivādassa phalāni brūmi;

Etampi disvā na vivādayetha,

Khemābhipassaṃ avivādabhūmin”ti.

132.

1199 Yā kācimā sammutiyo puthujjā,

Sabbāva etā na upeti vidvā;

Anūpayo so upayaṃ kimeyya,

Diṭṭhe sute khantimakubbamāno.

1200 Yā kācimā sammutiyo puthujjā ti. Yā kācī ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ—  yā kācīti. Sammutiyo ti. Sammutiyo vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni diṭṭhisammutiyo. Puthujjā ti puthujjanehi janitā sammutiyoti puthujjā, puthu nānājanehi janitā vā sammutiyoti puthujjāti—  yā kācimā sammutiyo puthujjā.

1201 Sabbāva etā na upeti vidvā ti. Vidvā vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī. Sabbāva etā diṭṭhisammutiyo neti na upeti na upagacchati na gaṇhāti na parāmasati nābhinivisatīti—  sabbāva etā na upeti vidvā.

1202 Anūpayo so upayaṃ kimeyyā ti. Upayo ti dve upayā—  taṇhūpayo ca diṭṭhūpayo ca…pe…  ayaṃ taṇhūpayo…pe…  ayaṃ diṭṭhūpayo. Tassa taṇhūpayo pahīno, diṭṭhūpayo paṭinissaṭṭho; taṇhūpayassa pahīnattā, diṭṭhūpayassa paṭinissaṭṭhattā anūpayo puggalo kiṃ rūpaṃ upeyya upagaccheyya gaṇheyya parāmaseyya abhiniveseyya attā meti. Kiṃ vedanaṃ…  kiṃ saññaṃ…  kiṃ saṅkhāre…  kiṃ viññāṇaṃ…  kiṃ gatiṃ…  kiṃ upapattiṃ…  kiṃ paṭisandhiṃ…  kiṃ bhavaṃ…  kiṃ saṃsāraṃ…  kiṃ vaṭṭaṃ upeyya upagaccheyya gaṇheyya parāmaseyya abhiniveseyyāti—  anūpayo so upayaṃ kimeyya.

1203 Diṭṭhe sute khantimakubbamāno ti. Diṭṭhe vā diṭṭhasuddhiyā vā sute vā sutasuddhiyā vā mute vā mutasuddhiyā vā khantiṃ akubbamāno chandaṃ akubbamāno pemaṃ akubbamāno rāgaṃ akubbamāno ajanayamāno asañjanayamāno anibbattayamāno anabhinibbattayamānoti—  diṭṭhe sute khantimakubbamāno.

1204 Tenāha bhagavā—

1205 “Yā kācimā sammutiyo puthujjā,

Sabbāva etā na upeti vidvā;

Anūpayo so upayaṃ kimeyya,

Diṭṭhe sute khantimakubbamāno”ti.

133.

1206 Sīluttamā saññamenāhu suddhiṃ,

Vataṃ samādāya upaṭṭhitāse;

Idheva sikkhema athassa suddhiṃ,

Bhavūpanītā kusalāvadānā.

1207 Sīluttamā saññamenāhu suddhin ti. Santeke samaṇabrāhmaṇā sīluttamavādā; te sīlamattena saññamamattena saṃvaramattena avītikkamamattena suddhiṃ visuddhiṃ parivisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parivimuttiṃ āhaṃsu vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti.

1208 Samaṇamuṇḍikāputto evamāha—  “catūhi kho ahaṃ, gahapati, dhammehi samannāgataṃ purisapuggalaṃ paññapemi sampannakusalaṃ paramakusalaṃ uttamapattipattaṃ samaṇaṃ ayojjhaṃ. Katamehi catūhi? Idha, gahapati, na kāyena pāpakammaṃ karoti, na pāpikaṃ vācaṃ bhāsati, na pāpakaṃ saṅkappaṃ saṅkappeti, na pāpakaṃ ājīvaṃ ājīvati. Imehi kho ahaṃ, gahapati, catūhi dhammehi samannāgataṃ purisapuggalaṃ paññapemi sampannakusalaṃ paramakusalaṃ uttamapattipattaṃ samaṇaṃ ayojjhaṃ; evamevaṃ santeke samaṇabrāhmaṇā sīluttamavādā; te sīlamattena saññamamattena saṃvaramattena avītikkamamattena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ āhaṃsu vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantī”ti—  sīluttamā saññamenāhu suddhiṃ.

1209 Vataṃ samādāya upaṭṭhitāse ti. Vatan ti hatthivataṃ vā assavataṃ vā govataṃ vā kukkuravataṃ vā kākavataṃ vā vāsudevavataṃ vā baladevavataṃ vā puṇṇabhaddavataṃ vā maṇibhaddavataṃ vā aggivataṃ vā nāgavataṃ vā supaṇṇavataṃ vā yakkhavataṃ vā asuravataṃ vā gandhabbavataṃ vā mahārājavataṃ vā candavataṃ vā sūriyavataṃ vā indavataṃ vā brahmavataṃ vā devavataṃ vā disāvataṃ vā ādāya samādāya ādiyitvā samādiyitvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā upaṭṭhitā paccupaṭṭhitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttāti—  vataṃ samādāya upaṭṭhitāse.

1210 Idheva sikkhema athassa suddhin ti. Idhā ti sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā. Sikkhemā ti sikkhema ācarema samācarema samādāya vattemāti—  idheva sikkhema. Athassa suddhin ti athassa suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttinti—  idheva sikkhema athassa suddhiṃ.

1211 Bhavūpanītā kusalāvadānā ti. Bhavūpanītā ti bhavūpanītā bhavūpagatā bhavajjhositā bhavādhimuttāti—  bhavūpanītā. Kusalāvadānā ti kusalavādā paṇḍitavādā thiravādā ñāyavādā hetuvādā lakkhaṇavādā kāraṇavādā ṭhānavādā sakāya laddhiyāti—  bhavūpanītā kusalāvadānā.

1212 Tenāha bhagavā—

1213 “Sīluttamā saññamenāhu suddhiṃ,

Vataṃ samādāya upaṭṭhitāse;

Idheva sikkhema athassa suddhiṃ,

Bhavūpanītā kusalāvadānā”ti.

134.

1214 Sace cuto sīlavatato hoti,

Pavedhatī kamma virādhayitvā;

Pajappatī patthayatī ca suddhiṃ,

Satthāva hīno pavasaṃ gharamhā.

1215 Sace cuto sīlavatato hotī ti. Dvīhi kāraṇehi sīlavatato cavati—  paravicchindanāya vā cavati, anabhisambhuṇanto vā cavati. Kathaṃ paravicchindanāya cavati? Paro vicchindati so satthā na sabbaññū, dhammo na svākkhāto, gaṇo na suppaṭipanno, diṭṭhi na bhaddikā, paṭipadā na supaññattā, maggo na niyyāniko, natthettha suddhi vā visuddhi vā parisuddhi vā, mutti vā vimutti vā parimutti vā, natthettha sujjhanti vā visujjhanti vā parisujjhanti vā, muccanti vā vimuccanti vā, parimuccanti vā, hīnā nihīnā omakā lāmakā chatukkā parittāti. Evaṃ paro vicchindati. Evaṃ vicchindiyamāno satthārā cavati, dhammakkhānā cavati, gaṇā cavati, diṭṭhiyā cavati, paṭipadāya cavati, maggato cavati. Evaṃ paravicchindanāya cavati. Kathaṃ anabhisambhuṇanto cavati? Sīlaṃ anabhisambhuṇanto sīlato cavati, vataṃ anabhisambhuṇanto vatato cavati, sīlabbataṃ anabhisambhuṇanto sīlabbatato cavati. Evaṃ anabhisambhuṇanto cavatīti—  sace cuto sīlavatato hoti.

1216 Pavedhati kamma virādhayitvā ti. Pavedhatī ti sīlaṃ vā vataṃ vā sīlabbataṃ vā “viraddhaṃ mayā, aparaddhaṃ mayā, khalitaṃ mayā, galitaṃ mayā, aññāya aparaddho ahan”ti vedhati pavedhati sampavedhatīti—  pavedhati. Kamma virādhayitvā ti puññābhisaṅkhāraṃ vā apuññābhisaṅkhāraṃ vā āneñjābhisaṅkhāraṃ vā “viraddhaṃ mayā, aparaddhaṃ mayā, khalitaṃ mayā, galitaṃ mayā, aññāya aparaddho ahan”ti vedhati pavedhati sampavedhatīti—  pavedhati kamma virādhayitvā.

1217 Pajappatī patthayatī ca suddhin ti. Pajappatī ti sīlaṃ vā jappati, vataṃ vā jappati, sīlabbataṃ vā jappati pajappati abhijappatīti—  pajappati. Patthayatī ca suddhin ti sīlasuddhiṃ vā pattheti, vatasuddhiṃ vā pattheti, sīlabbatasuddhiṃ vā pattheti piheti abhijappatīti—  pajappatī patthayatī ca suddhiṃ.

1218 Satthāva hīno pavasaṃ gharamhā ti. Yathā puriso gharato nikkhanto satthena pavasaṃ vasanto satthā ohīno, taṃ vā satthaṃ anubandhati sakaṃ vā gharaṃ paccāgacchati; evamevaṃ so diṭṭhigatiko taṃ vā satthāraṃ gaṇhāti aññaṃ vā satthāraṃ gaṇhāti, taṃ vā dhammakkhānaṃ gaṇhāti aññaṃ vā dhammakkhānaṃ gaṇhāti, taṃ vā gaṇaṃ gaṇhāti aññaṃ vā gaṇaṃ gaṇhāti, taṃ vā diṭṭhiṃ gaṇhāti aññaṃ vā diṭṭhiṃ gaṇhāti, taṃ vā paṭipadaṃ gaṇhāti aññaṃ vā paṭipadaṃ gaṇhāti, taṃ vā maggaṃ gaṇhāti aññaṃ vā maggaṃ gaṇhāti parāmasati abhinivisatīti—  satthāva hīno pavasaṃ gharamhā.

1219 Tenāha bhagavā—

1220 “Sace cuto sīlavatato hoti,

Pavedhatī kamma virādhayitvā;

Pajappatī patthayatī ca suddhiṃ,

Satthāva hīno pavasaṃ gharamhā”ti.

135.

1221 Sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ,

Kammañca sāvajjanavajjametaṃ;

Suddhiṃ asuddhinti apatthayāno,

Virato care santimanuggahāya.

1222 Sīlabbataṃ vāpi pahāya sabban ti. Sabbā sīlasuddhiyo pahāya pajahitvā vinodetvā byantiṃ karitvā anabhāvaṃ gametvā, sabbā vatasuddhiyo pahāya pajahitvā vinodetvā byantiṃ karitvā anabhāvaṃ gametvā, sabbā sīlabbatasuddhiyo pahāya pajahitvā vinodetvā byantiṃ karitvā anabhāvaṃ gametvāti—  sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ.

1223 Kammañca sāvajjanavajjametan ti. Sāvajjakammaṃ vuccati—  kaṇhaṃ kaṇhavipākaṃ. Anavajjakammaṃ vuccati—  sukkaṃ sukkavipākaṃ. Sāvajjañca kammaṃ anavajjañca kammaṃ pahāya pajahitvā vinodetvā byantiṃ karitvā anabhāvaṃ gametvāti—  kammañca sāvajjanavajjametaṃ.

1224 Suddhiṃ asuddhinti apatthayāno ti. Asuddhin ti asuddhiṃ patthenti, akusale dhamme patthenti. Suddhin ti suddhiṃ patthenti, pañca kāmaguṇe patthenti; asuddhiṃ patthenti, akusale dhamme patthenti, pañca kāmaguṇe patthenti; suddhiṃ patthenti, dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni patthenti, asuddhiṃ patthenti, akusale dhamme patthenti, pañca kāmaguṇe patthenti, dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni patthenti; suddhiṃ patthenti; tedhātuke kusale dhamme patthenti, asuddhiṃ patthenti, akusale dhamme patthenti, pañca kāmaguṇe patthenti, dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni patthenti, tedhātuke kusale dhamme patthenti; suddhiṃ patthenti, puthujjanakalyāṇakā niyāmāvakkantiṃ patthenti. Sekkhā aggadhammaṃ arahattaṃ patthenti. Arahatte patte arahā neva akusale dhamme pattheti, napi pañca kāmaguṇe pattheti, napi dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni pattheti, napi tedhātuke kusale dhamme pattheti, napi niyāmāvakkantiṃ pattheti, napi aggadhammaṃ arahattaṃ pattheti. Patthanā samatikkanto arahā vuddhipārihānivītivatto. So vuṭṭhavāso ciṇṇacaraṇo…pe…  jātijarāmaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti—  suddhiṃ asuddhinti apatthayāno.

1225 Virato care santimanuggahāyā ti. Virato ti suddhiasuddhiyā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto, vimariyādikatena cetasā viharatīti—  virato. Care ti careyya vicareyya vihareyya iriyeyya vatteyya pāleyya yapeyya yāpeyyāti—  virato care. Santimanuggahāyā ti. Santiyo vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni diṭṭhisantiyo agaṇhanto aparāmasanto anabhinivisantoti—  virato care santimanuggahāya.

1226 Tenāha bhagavā—

1227 “Sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbaṃ,

Kammañca sāvajjanavajjametaṃ;

Suddhiṃ asuddhinti apatthayāno,

Virato care santimanuggahāyā”ti.

136.

1228 Tamūpanissāya jigucchitaṃ vā,

Atha vāpi diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā;

Uddhaṃsarā suddhimanutthunanti,

Avītataṇhāse bhavābhavesu.

1229 Tamūpanissāya jigucchitaṃ vā ti. Santeke samaṇabrāhmaṇā tapojigucchavādā tapojigucchasārā tapojigucchanissitā ānissitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttāti—  tamūpanissāya jigucchitaṃ vā.

1230 Atha vāpi diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā ti. Diṭṭhaṃ vā diṭṭhasuddhiṃ vā sutaṃ vā sutasuddhiṃ vā mutaṃ vā mutasuddhiṃ vā nissāya upanissāya gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvāti—  atha vāpi diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā.

1231 Uddhaṃsarā suddhimanutthunantī ti. Santeke samaṇabrāhmaṇā uddhaṃsarāvādā. Katame te samaṇabrāhmaṇā uddhaṃsarāvādā? Ye te samaṇabrāhmaṇā accantasuddhikā, saṃsārasuddhikā, akiriyadiṭṭhikā, sassatavādā—  ime te samaṇabrāhmaṇā uddhaṃsarāvādā. Te saṃsāre suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ thunanti vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti—  uddhaṃsarā suddhimanutthunanti.

1232 Avītataṇhāse bhavābhavesū ti. Taṇhā ti rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā. Bhavābhavesū ti bhavābhave kammabhave punabbhave kāmabhave, kammabhave kāmabhave punabbhave rūpabhave, kammabhave rūpabhave punabbhave arūpabhave, kammabhave arūpabhave punabbhave punappunabbhave punappunagatiyā punappunaupapattiyā punappunapaṭisandhiyā punappunaattabhāvābhinibbattiyā avītataṇhā avigatataṇhā acattataṇhā avantataṇhā amuttataṇhā appahīnataṇhā appaṭinissaṭṭhataṇhāti—  avītataṇhāse bhavābhavesu.

1233 Tenāha bhagavā—

1234 “Tamūpanissāya jigucchitaṃ vā,

Atha vāpi diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā;

Uddhaṃsarā suddhimanutthunanti,

Avītataṇhāse bhavābhavesū”ti.

137.

1235 Patthayamānassa hi jappitāni,

Pavedhitaṃ vāpi pakappitesu;

Cutūpapāto idha yassa natthi,

Sa kena vedheyya kuhiṃ va jappe.

1236 Patthayamānassa hi jappitānī ti. Patthanā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe…  abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Patthayamānassā ti patthayamānassa icchamānassa sādiyamānassa pihayamānassa abhijappamānassāti—  patthayamānassa hi. Jappitānī ti. Jappanā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe…  abhijjhā lobho akusalamūlanti—  patthayamānassa hi jappitāni.

1237 Pavedhitaṃ vāpi pakappitesū ti. Pakappanā ti dve pakappanā—  taṇhāpakappanā ca diṭṭhipakappanā ca…pe…  ayaṃ taṇhāpakappanā…pe…  ayaṃ diṭṭhipakappanā. Pavedhitaṃ vāpi pakappitesū ti. Pakappitaṃ vatthuṃ acchedasaṅkinopi vedhenti, acchijjantepi vedhenti, acchinnepi vedhenti; pakappitaṃ vatthuṃ vipariṇāmasaṅkinopi vedhenti, vipariṇamantepi vedhenti, vipariṇatepi vedhenti pavedhenti sampavedhentīti—  pavedhitaṃ vāpi pakappitesu.

1238 Cutūpapāto idha yassa natthī ti. Yassā ti arahato khīṇāsavassa. Yassa gamanaṃ āgamanaṃ gamanāgamanaṃ kālaṃ gati bhavābhavo cuti ca upapatti ca nibbatti ca bhedo ca jāti ca jarāmaraṇañca natthi na santi na saṃvijjanti nupalabbhanti, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti—  cutūpapāto idha yassa natthi.

1239 Sa kena vedheyya kuhiṃ va jappe ti. So kena rāgena vedheyya, kena dosena vedheyya, kena mohena vedheyya, kena mānena vedheyya, kāya diṭṭhiyā vedheyya, kena uddhaccena vedheyya, kāya vicikicchāya vedheyya, kehi anusayehi vedheyya—  rattoti vā duṭṭhoti vā mūḷhoti vā vinibaddhoti vā parāmaṭṭhoti vā vikkhepagatoti vā aniṭṭhaṅgatoti vā thāmagatoti vā. Te abhisaṅkhārā pahīnā; abhisaṅkhārānaṃ pahīnattā gatiyā kena vedheyya—  nerayikoti vā tiracchānayonikoti vā pettivisayikoti vā manussoti vā devoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā, so hetu natthi paccayo natthi kāraṇaṃ natthi yena vedheyya pavedheyya sampavedheyyāti—  sa kena vedheyya. Kuhiṃva jappe ti kuhiṃ vā jappeyya kimhi jappeyya, kattha jappeyya pajappeyya abhijappeyyāti—  sa kena vedheyya kuhiṃ va jappe.

1240 Tenāha bhagavā—

1241 “Patthayamānassa hi jappitāni,

Pavedhitaṃ vāpi pakappitesu;

Cutūpapāto idha yassa natthi,

Sa kena vedheyya kuhiṃ va jappe”ti.

138.

1242 Yamāhu dhammaṃ paramanti eke,

Tameva hīnanti panāhu aññe;

Sacco nu vādo katamo imesaṃ,

Sabbeva hīme kusalāvadānā.

1243 Yamāhu dhammaṃ paramanti eke ti. Yaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ eke samaṇabrāhmaṇā “idaṃ paramaṃ aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaran”ti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti—  yamāhu dhammaṃ paramanti eke.

1244 Tameva hīnanti panāhu aññe ti tameva dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ eke samaṇabrāhmaṇā “hīnaṃ etaṃ, nihīnaṃ etaṃ, omakaṃ etaṃ, lāmakaṃ etaṃ, chatukkaṃ etaṃ, parittakaṃ etan”ti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti—  tameva hīnanti panāhu aññe.

1245 Sacco nu vādo katamo imesan ti. Imesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ vādo katamo sacco taccho tatho bhūto yāthāvo aviparītoti—  sacco nu vādo katamo imesaṃ.

1246 Sabbeva hīme kusalāvadānā ti. Sabbevime samaṇabrāhmaṇā kusalavādā paṇḍitavādā thiravādā ñāyavādā hetuvādā lakkhaṇavādā kāraṇavādā ṭhānavādā sakāya laddhiyāti—  sabbeva hīme kusalāvadānā.

1247 Tenāha so nimmito—

1248 “Yamāhu dhammaṃ paramanti eke,

Tameva hīnanti panāhu aññe;

Sacco nu vādo katamo imesaṃ,

Sabbeva hīme kusalāvadānā”ti.

139.

1249 Sakañhi dhammaṃ paripuṇṇamāhu,

Aññassa dhammaṃ pana hīnamāhu;

Evampi viggayha vivādayanti,

Sakaṃ sakaṃ sammutimāhu saccaṃ.

1250 Sakañhi dhammaṃ paripuṇṇamāhū ti sakaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ eke samaṇabrāhmaṇā “idaṃ samattaṃ paripuṇṇaṃ anoman”ti, evamāhaṃsu…pe…  evaṃ voharantīti—  sakañhi dhammaṃ paripuṇṇamāhu.

1251 Aññassa dhammaṃ pana hīnamāhū ti. Aññassa dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ eke samaṇabrāhmaṇā “hīnaṃ etaṃ, nihīnaṃ etaṃ, omakaṃ etaṃ, lāmakaṃ etaṃ, chatukkaṃ etaṃ, parittakaṃ etan”ti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti—  aññassa dhammaṃ pana hīnamāhu.

1252 Evampi viggayha vivādayantī ti evaṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā vivādayanti, kalahaṃ karonti, bhaṇḍanaṃ karonti, viggahaṃ karonti, vivādaṃ karonti, medhagaṃ karonti—  “na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi…pe…  nibbeṭhehi vā sace pahosī”ti—  evampi viggayha vivādayanti.

1253 Sakaṃ sakaṃ sammutimāhu saccan ti. “Sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti—  sakaṃ sakaṃ sammutimāhu saccaṃ. “Asassato loko…pe…  neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti—  sakaṃ sakaṃ sammutimāhu saccaṃ.

1254 Tenāha bhagavā—

1255 “Sakañhi dhammaṃ paripuṇṇamāhu,

Aññassa dhammaṃ pana hīnamāhu;

Evampi viggayha vivādayanti,

Sakaṃ sakaṃ sammutimāhu saccan”ti.

140.

1256 Parassa ce vambhayitena hīno,

Na koci dhammesu visesi assa;

Puthū hi aññassa vadanti dhammaṃ,

Nihīnato samhi daḷhaṃ vadānā.

1257 Parassa ce vambhayitena hīno ti parassa ce vambhayitakāraṇā ninditakāraṇā garahitakāraṇā upavaditakāraṇā paro bālo hoti hīno nihīno omako lāmako chatukko parittoti—  parassa ce vambhayitena hīno.

1258 Na koci dhammesu visesi assā ti. Dhammesu na koci aggo seṭṭho visiṭṭho pāmokkho uttamo pavaro assāti—  na koci dhammesu visesi assa.

1259 Puthū hi aññassa vadanti dhammaṃ, nihīnato ti. Bahukāpi bahūnaṃ dhammaṃ vadanti upavadanti nindanti garahanti hīnato nihīnato omakato lāmakato chatukkato parittato, bahukāpi ekassa dhammaṃ vadanti upavadanti nindanti garahanti hīnato nihīnato omakato lāmakato chatukkato parittato, ekopi bahūnaṃ dhammaṃ vadati upavadati nindati garahati hīnato nihīnato omakato lāmakato chatukkato parittato, ekopi ekassa dhammaṃ vadati upavadati nindati garahati hīnato nihīnato omakato lāmakato chatukkato parittatoti—  puthū hi aññassa vadanti dhammaṃ.

1260 Nihīnato samhi daḷhaṃ vadānā ti. Dhammo sakāyanaṃ, diṭṭhi sakāyanaṃ, paṭipadā sakāyanaṃ, maggo sakāyanaṃ, sakāyane daḷhavādā thiravādā balikavādā aṭṭhitavādāti—  nihīnato samhi daḷhaṃ vadānā.

1261 Tenāha bhagavā—

1262 “Parassa ce vambhayitena hīno,

Na koci dhammesu visesi assa;

Puthū hi aññassa vadanti dhammaṃ,

Nihīnato samhi daḷhaṃ vadānā”ti.

141.

1263 Saddhammapūjāpi nesaṃ tatheva,

Yathā pasaṃsanti sakāyanāni;

Sabbeva vādā tathiyā bhaveyyuṃ,

Suddhī hi nesaṃ paccattameva.

1264 Saddhammapūjāpi nesaṃ tathevā ti. Katamā saddhammapūjā? Sakaṃ satthāraṃ sakkaroti garuṃ karoti māneti pūjeti “ayaṃ satthā sabbaññū”ti—  ayaṃ saddhammapūjā. Sakaṃ dhammakkhānaṃ sakaṃ gaṇaṃ sakaṃ diṭṭhiṃ sakaṃ paṭipadaṃ sakaṃ maggaṃ sakkaroti garuṃ karoti māneti pūjeti “ayaṃ maggo niyyāniko”ti—  ayaṃ saddhammapūjā. Saddhammapūjāpi nesaṃ tathevā ti saddhammapūjā tathā tacchā bhūtā yāthāvā aviparītāti—  saddhammapūjāpi nesaṃ tatheva.

1265 Yathā pasaṃsanti sakāyanānī ti. Dhammo sakāyanaṃ diṭṭhi sakāyanaṃ paṭipadā sakāyanaṃ maggo sakāyanaṃ, sakāyanāni pasaṃsanti thomenti kittenti vaṇṇentīti—  yathā pasaṃsanti sakāyanāni.

1266 Sabbeva vādā tathiyā bhaveyyun ti sabbeva vādā tathā tacchā bhūtā yāthāvā aviparītā bhaveyyunti—  sabbeva vādā tathiyā bhaveyyuṃ.

1267 Suddhī hi nesaṃ paccattamevā ti. Paccattameva tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ suddhi visuddhi parisuddhi, mutti vimutti parimuttīti—  suddhī hi nesaṃ paccattameva.

1268 Tenāha bhagavā—

1269 “Saddhammapūjāpi nesaṃ tatheva,

Yathā pasaṃsanti sakāyanāni;

Sabbeva vādā tathiyā bhaveyyuṃ,

Suddhī hi nesaṃ paccattamevā”ti.

142.

1270 Na brāhmaṇassa paraneyyamatthi,

Dhammesu niccheyya samuggahītaṃ;

Tasmā vivādāni upātivatto,

Na hi seṭṭhato passati dhammamaññaṃ.

1271 Na brāhmaṇassa paraneyyamatthī ti. Nā ti paṭikkhepo. Brāhmaṇo ti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo…pe…  asito tādi pavuccate sa brahmā. Na brāhmaṇassa paraneyyamatthī ti brāhmaṇassa paraneyyatā natthi, brāhmaṇo na paraneyyo, na parapattiyo, na parapaccayo, na parapaṭibaddhagū jānāti passati asammūḷho sampajāno paṭissato. “Sabbe saṅkhārā aniccā”ti brāhmaṇassa paraneyyatā natthi, brāhmaṇo na paraneyyo, na parapattiyo, na parapaccayo, na parapaṭibaddhagū jānāti passati asammūḷho sampajāno paṭissato. “Sabbe saṅkhārā dukkhā”ti…pe…  “yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamman”ti brāhmaṇassa paraneyyatā natthi, brāhmaṇo na paraneyyo, na parapattiyo, na parapaccayo, na parapaṭibaddhagū jānāti passati asammūḷho sampajāno paṭissatoti—  na brāhmaṇassa paraneyyamatthi.

1272 Dhammesu niccheyya samuggahītan ti. Dhammesū ti dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatesu. Niccheyyā ti nicchinitvā vinicchinitvā vicinitvā pavicinitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Samuggahītan ti odhiggāho bilaggāho varaggāho koṭṭhāsaggāho uccayaggāho samuccayaggāho “idaṃ saccaṃ tathaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ aviparītan”ti gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ natthi na santi na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhanti—  dhammesu niccheyya samuggahītaṃ.

1273 Tasmā vivādāni upātivatto ti. Tasmā ti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā diṭṭhikalahāni diṭṭhibhaṇḍanāni diṭṭhiviggahāni diṭṭhivivādāni diṭṭhimedhagāni upātivatto atikkanto samatikkanto vītivattoti—  tasmā vivādāni upātivatto.

1274 Na hi seṭṭhato passati dhammamaññan ti. Aññaṃ satthāraṃ dhammakkhānaṃ gaṇaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ aññatra satipaṭṭhānehi, aññatra sammappadhānehi, aññatra iddhipādehi, aññatra indriyehi, aññatra balehi, aññatra bojjhaṅgehi, aññatra ariyā aṭṭhaṅgikā maggā, aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ dhammaṃ na passati na dakkhati na oloketi na nijjhāyati na upaparikkhatīti—  na hi seṭṭhato passati dhammamaññaṃ.

1275 Tenāha bhagavā—

1276 “Na brāhmaṇassa paraneyyamatthi,

Dhammesu niccheyya samuggahītaṃ;

Tasmā vivādāni upātivatto,

Na hi seṭṭhato passati dhammamaññan”ti.

143.

1277 Jānāmi passāmi tatheva etaṃ,

Diṭṭhiyā eke paccenti suddhiṃ;

Adakkhi ce kiñhi tumassa tena,

Atisitvā aññena vadanti suddhiṃ.

1278 Jānāmi passāmi tatheva etan ti. Jānāmī ti paracittañāṇena vā jānāmi, pubbenivāsānussatiñāṇena vā jānāmi. Passāmī ti maṃsacakkhunā vā passāmi, dibbena cakkhunā vā passāmi. Tatheva etan ti etaṃ tathaṃ tacchaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ aviparītanti—  jānāmi passāmi tatheva etaṃ.

1279 Diṭṭhiyā eke paccenti suddhin ti. Diṭṭhiyā eke samaṇabrāhmaṇā suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti. “Sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti diṭṭhiyā eke samaṇabrāhmaṇā suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccenti. “Asassato loko…pe…  neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti diṭṭhiyā eke samaṇabrāhmaṇā suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ paccentīti—  diṭṭhiyā eke paccenti suddhiṃ.

1280 Adakkhi ce kiñhi tumassa tenā ti. Adakkhī ti paracittañāṇena vā adakkhi, pubbenivāsānussatiñāṇena vā adakkhi, maṃsacakkhunā vā adakkhi, dibbena cakkhunā vā adakkhīti—  adakkhi ce. Kiñhi tumassa tenā ti. Tassa tena dassanena kiṃ kataṃ? Na dukkhapariññā atthi, na samudayassa pahānaṃ atthi, na maggabhāvanā atthi, na phalasacchikiriyā atthi, na rāgassa samucchedapahānaṃ atthi, na dosassa samucchedapahānaṃ atthi, na mohassa samucchedapahānaṃ atthi, na kilesānaṃ samucchedapahānaṃ atthi, na saṃsāravaṭṭassa upacchedo atthīti—  adakkhi ce kiñhi tumassa tena.

1281 Atisitvā aññena vadanti suddhin ti te titthiyā suddhimaggaṃ visuddhimaggaṃ parisuddhimaggaṃ vodātamaggaṃ parivodātamaggaṃ atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā aññatra satipaṭṭhānehi, aññatra sammappadhānehi, aññatra iddhipādehi, aññatra indriyehi, aññatra balehi, aññatra bojjhaṅgehi, aññatra ariyā aṭṭhaṅgikā maggā suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti. Evampi atisitvā aññena vadanti suddhiṃ.

1282 Atha vā buddhā ca buddhasāvakā ca paccekabuddhā ca tesaṃ titthiyānaṃ asuddhimaggaṃ avisuddhimaggaṃ aparisuddhimaggaṃ avodātamaggaṃ aparivodātamaggaṃ atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā catūhi satipaṭṭhānehi catūhi sammappadhānehi catūhi iddhipādehi pañcahi indriyehi pañcahi balehi sattahi bojjhaṅgehi ariyena aṭṭhaṅgikena maggena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti—  evampi atisitvā aññena vadanti suddhiṃ.

1283 Tenāha bhagavā—

1284 “Jānāmi passāmi tatheva etaṃ,

Diṭṭhiyā eke paccenti suddhiṃ;

Adakkhi ce kiñhi tumassa tena,

Atisitvā aññena vadanti suddhin”ti.

144.

1285 Passaṃ naro dakkhati nāmarūpaṃ,

Disvāna vā ñassati tānimeva;

Kāmaṃ bahuṃ passatu appakaṃ vā,

Na hi tena suddhiṃ kusalā vadanti.

1286 Passaṃ naro dakkhati nāmarūpan ti passaṃ naro dakkhati paracittañāṇena vā passanto, pubbenivāsānussatiñāṇena vā passanto, maṃsacakkhunā vā passanto, dibbena cakkhunā vā passanto nāmarūpaṃyeva dakkhati niccato sukhato attato, na tesaṃ dhammānaṃ samudayaṃ vā atthaṅgamaṃ vā assādaṃ vā ādīnavaṃ vā nissaraṇaṃ vā dakkhatīti—  passaṃ naro dakkhati nāmarūpaṃ.

1287 Disvāna vā ñassati tānimevā ti. Disvā ti paracittañāṇena vā disvā, pubbenivāsānussatiñāṇena vā disvā, maṃsacakkhunā vā disvā, dibbena cakkhunā vā disvā, nāmarūpaṃyeva disvā ñassati niccato sukhato attato, na tesaṃ dhammānaṃ samudayaṃ vā atthaṅgamaṃ vā assādaṃ vā ādīnavaṃ vā nissaraṇaṃ vā ñassatīti—  disvāna vā ñassati tānimeva.

1288 Kāmaṃ bahuṃ passatu appakaṃ vā ti. Kāmaṃ bahukaṃ vā passanto nāmarūpaṃ appakaṃ vā niccato sukhato attatoti—  kāmaṃ bahuṃ passatu appakaṃ vā.

1289 Na hi tena suddhiṃ kusalā vadantī ti. Kusalā ti ye te khandhakusalā dhātukusalā āyatanakusalā paṭiccasamuppādakusalā satipaṭṭhānakusalā sammappadhānakusalā iddhipādakusalā indriyakusalā balakusalā bojjhaṅgakusalā maggakusalā phalakusalā nibbānakusalā, te kusalā paracittañāṇena vā pubbenivāsānussatiñāṇena vā maṃsacakkhunā vā dibbena cakkhunā vā nāmarūpadassanena suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ na vadanti na kathenti na bhaṇanti na dīpayanti na voharantīti—  na hi tena suddhiṃ kusalā vadanti.

1290 Tenāha bhagavā—

1291 “Passaṃ naro dakkhati nāmarūpaṃ,

Disvāna vā ñassati tānimeva;

Kāmaṃ bahuṃ passatu appakaṃ vā,

Na hi tena suddhiṃ kusalā vadantī”ti.

145.

1292 Nivissavādī na hi subbināyo,

Pakappitā diṭṭhipurakkharāno;

Yaṃ nissito tattha subhaṃ vadāno,

Suddhiṃ vado tattha tathaddasā so.

1293 Nivissavādī na hi subbināyo ti. “Sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti nivissavādī, “asassato loko…pe…  neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti—  nivissavādī. Na hi subbināyo ti. Nivissavādī dubbinayo duppaññāpayo dunnijjhāpayo duppekkhāpayo duppasādayoti—  nivissavādī na hi subbināyo.

1294 Pakappitā diṭṭhipurakkharāno ti. Kappitā pakappitā abhisaṅkhatā saṇṭhapitā diṭṭhiṃ purekkhato katvā carati. Diṭṭhidhajo diṭṭhiketu diṭṭhādhipateyyo diṭṭhiyā parivārito caratīti—  pakappitā diṭṭhipurakkharāno.

1295 Yaṃ nissito tattha subhaṃ vadāno ti. Yaṃ nissito ti yaṃ satthāraṃ dhammakkhānaṃ gaṇaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ nissito ānissito allīno upagato ajjhosito adhimuttoti—  yaṃ nissito. Tatthā ti sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā. Subhaṃ vadāno ti subhavādo sobhanavādo paṇḍitavādo thiravādo ñāyavādo hetuvādo lakkhaṇavādo kāraṇavādo ṭhānavādo sakāya laddhiyāti—  yaṃ nissito tattha subhaṃ vadāno.

1296 Suddhiṃ vado tattha tathaddasā so ti. Suddhivādo visuddhivādo parisuddhivādo vodātavādo parivodātavādo. Atha vā suddhidassano visuddhidassano parisuddhidassano vodātadassano parivodātadassanoti—  suddhiṃ vādo. Tatthā ti sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā tathaṃ tacchaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ aviparītanti addassa adakkhi apassi paṭivijjhīti—  suddhiṃ vādo tattha tathaddasā so.

1297 Tenāha bhagavā—

1298 “Nivissavādī na hi subbināyo,

Pakappitā diṭṭhipurakkharāno;

Yaṃ nissito tattha subhaṃ vadāno,

Suddhiṃ vado tattha tathaddasā so”ti.

146.

1299 Na brāhmaṇo kappamupeti saṅkhā,

Na diṭṭhisārī napi ñāṇabandhu;

Ñatvā ca so sammutiyo puthujjā,

Upekkhatī uggahaṇanti maññe.

1300 Na brāhmaṇo kappamupeti saṅkhā ti. Nā ti paṭikkhepo. Brāhmaṇo ti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo…pe…  asito tādi pavuccate sa brahmā. Kappā ti dve kappā—  taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca…pe…  ayaṃ taṇhākappo…pe…  ayaṃ diṭṭhikappo. Saṅkhā vuccati ñāṇaṃ. Yā paññā pajānanā…pe…  amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Na brāhmaṇo kappamupeti saṅkhā ti. Brāhmaṇo saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. “Sabbe saṅkhārā aniccā…  sabbe saṅkhārā dukkhā…pe…  yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamman”ti saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā taṇhākappaṃ vā diṭṭhikappaṃ vā neti na upeti na upagacchati na gaṇhāti na parāmasati nābhinivisatīti—  na brāhmaṇo kappamupeti saṅkhā.

1301 Na diṭṭhisārī napi ñāṇabandhū ti. Tassa dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭipassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni. So diṭṭhiyā na yāyati na nīyati na vuyhati na saṃharīyati napi taṃ diṭṭhigataṃ sārato pacceti na paccāgacchatīti—  na diṭṭhisārī. Napi ñāṇabandhū ti aṭṭhasamāpattiñāṇena vā pañcābhiññāñāṇena vā taṇhābandhuṃ vā diṭṭhibandhuṃ vā na karoti na janeti na sañjaneti na nibbatteti nābhinibbattetīti—  na diṭṭhisārī napi ñāṇabandhu.

1302 Ñatvā ca so sammutiyo puthujjā ti. Ñatvā ti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. “Sabbe saṅkhārā aniccā”ti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, “sabbe saṅkhārā dukkhā”ti…pe…  “yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamman”ti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti—  ñatvā ca so. Sammutiyo vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni diṭṭhisammutiyo. Puthujjā ti puthujjanehi janitā vā tā sammutiyoti—  puthujjā. Puthu nānājanehi janitā vā sammutiyoti puthujjāti—  ñatvā ca so sammutiyo puthujjā.

1303 Upekkhatī uggahaṇanti maññe ti. Aññe taṇhāvasena diṭṭhivasena gaṇhanti parāmasanti abhinivisanti. Arahā upekkhati na gaṇhāti na parāmasati nābhinivisatīti—  upekkhatī uggahaṇanti maññe.

1304 Tenāha bhagavā—

1305 “Na brāhmaṇo kappamupeti saṅkhā,

Na diṭṭhisārī napi ñāṇabandhu;

Ñatvā ca so sammutiyo puthujjā,

Upekkhatī uggahaṇanti maññe”ti.

147.

1306 Vissajja ganthāni munīdha loke,

Vivādajātesu na vaggasārī;

Santo asantesu upekkhako so,

Anuggaho uggahaṇanti maññe.

1307 Vissajja ganthāni munīdha loke ti. Ganthā ti cattāro ganthā—  abhijjhā kāyagantho, byāpādo kāyagantho, sīlabbataparāmāso kāyagantho, idaṃsaccābhiniveso kāyagantho. Attano diṭṭhiyā rāgo abhijjhā kāyagantho, paravādesu āghāto appaccayo byāpādo kāyagantho, attano sīlaṃ vā vataṃ vā sīlabbataṃ vā parāmasati sīlabbataparāmāso kāyagantho, attano diṭṭhi idaṃsaccābhiniveso kāyagantho. Vissajjā ti ganthe vossajjitvā vissajja. Atha vā ganthe gathite ganthite bandhe vibandhe ābandhe lagge laggite palibuddhe bandhane phoṭayitvā vissajja. Yathā vayhaṃ vā rathaṃ vā sakaṭaṃ vā sandamānikaṃ vā sajjaṃ vissajjaṃ karonti vikopenti; evamevaṃ ganthe vossajjitvā vissajja. Atha vā ganthe gathite gaṇṭhite bandhe vibandhe ābandhe lagge laggite palibuddhe bandhane phoṭayitvā vissajja. Munī ti. Monaṃ vuccati ñāṇaṃ…pe…  saṅgajālamaticca so muni. Idhā ti imissā diṭṭhiyā…pe…  imasmiṃ manussaloketi—  vissajja ganthāni munīdha loke.

1308 Vivādajātesu na vaggasārī ti. Vivādajātesu sañjātesu nibbattesu abhinibbattesu pātubhūtesu chandāgatiṃ gacchantesu dosāgatiṃ gacchantesu bhayāgatiṃ gacchantesu mohāgatiṃ gacchantesu na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na rāgavasena gacchati, na dosavasena gacchati, na mohavasena gacchati, na mānavasena gacchati, na diṭṭhivasena gacchati, na uddhaccavasena gacchati, na vicikicchāvasena gacchati, na anusayavasena gacchati, na vaggehi dhammehi yāyati nīyati vuyhati saṃharīyatīti—  vivādajātesu na vaggasārī.

1309 Santo asantesu upekkhako so ti. Santo ti rāgassa santattā santo, dosassa santattā santo, mohassa santattā santo…pe…  sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ santattā samitattā vūpasamitattā vijjhātattā nibbutattā vigatattā paṭipassaddhattā santo upasanto vūpasanto nibbuto paṭipassaddhoti—  santo. Asantesū ti asantesu anupasantesu avūpasantesu anibbutesu appaṭipassaddhesūti—  santo asantesu. Upekkhako so ti arahā chaḷaṅgupekkhāya samannāgato cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā…pe…  kālaṃ kaṅkhati bhāvito sa dantoti—  santo asantesu upekkhako so.

1310 Anuggaho uggahaṇanti maññe ti. Aññe taṇhāvasena diṭṭhivasena gaṇhante parāmasante abhinivisante. Arahā upekkhati na gaṇhāti na parāmasati nābhinivisatīti—  anuggaho uggahaṇanti maññe.

1311 Tenāha bhagavā—

1312 “Vissajja ganthāni munīdha loke,

Vivādajātesu na vaggasārī;

Santo asantesu upekkhako so,

Anuggaho uggahaṇanti maññe”ti.

148.

1313 Pubbāsave hitvā nave akubbaṃ,

Na chandagū nopi nivissavādī;

Sa vippamutto diṭṭhigatehi dhīro,

Na limpati loke anattagarahī.

1314 Pubbāsave hitvā nave akubban ti. Pubbāsavā vuccanti atītā rūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇā. Atīte saṅkhāre ārabbha ye kilesā uppajjeyyuṃ te kilese hitvā cajitvā pariccajitvā pajahitvā vinodetvā byantiṃ karitvā anabhāvaṃ gametvāti—  pubbāsave hitvā. Nave akubban ti navā vuccanti paccuppannā rūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇā. Paccuppanne saṅkhāre ārabbha chandaṃ akubbamāno pemaṃ akubbamāno rāgaṃ akubbamāno ajanayamāno asañjanayamāno anibbattayamāno anabhinibbattayamānoti—  pubbāsave hitvā nave akubbaṃ.

1315 Na chandagū nopi nivissavādī ti. Na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, na rāgavasena gacchati, na dosavasena gacchati, na mohavasena gacchati, na mānavasena gacchati, na diṭṭhivasena gacchati, na uddhaccavasena gacchati, na vicikicchāvasena gacchati, na anusayavasena gacchati, na vaggehi dhammehi yāyati nīyati vuyhati na saṃharīyatīti—  na chandagū. Nopi nivissavādī ti “sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti na nivissavādī…pe…  “neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti na nivissavādīti—  na chandagū nopi nivissavādī.

1316 Sa vippamutto diṭṭhigatehi dhīro ti tassa dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭipassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni. So diṭṭhigatehi vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharati. Dhīro ti dhīro paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvīti—  sa vippamutto diṭṭhigatehi dhīro.

1317 Na limpati loke anattagarahī ti. Lepā ti dve lepā—  taṇhālepo ca diṭṭhilepo ca…pe…  ayaṃ taṇhālepo…pe…  ayaṃ diṭṭhilepo. Tassa taṇhālepo pahīno, diṭṭhilepo paṭinissaṭṭho; tassa taṇhālepassa pahīnattā, diṭṭhilepassa paṭinissaṭṭhattā apāyaloke na limpati, manussaloke na limpati, devaloke na limpati, khandhaloke na limpati, dhātuloke na limpati, āyatanaloke na limpati na palimpati na upalimpati, alitto apalitto anupalitto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti—  na limpati loke.

1318 Anattagarahī ti dvīhi kāraṇehi attānaṃ garahati—  katattā ca akatattā ca. Kathaṃ katattā ca akatattā ca attānaṃ garahati? “Kataṃ me kāyaduccaritaṃ, akataṃ me kāyasucaritan”ti attānaṃ garahati. “Kataṃ me vacīduccaritaṃ…pe…  kataṃ me manoduccaritaṃ…  kato me pāṇātipāto…pe…  katā me micchādiṭṭhi, akatā me sammādiṭṭhī”ti attānaṃ garahati. Evaṃ katattā ca akatattā ca attānaṃ garahati.

1319 Atha vā “sīlesumhi na paripūrakārī”ti attānaṃ garahati. “Indriyesumhi aguttadvāro”ti…  “bhojanemhi amattaññū”ti…  “jāgariyamhi ananuyutto”ti…  “na satisampajaññenāmhi samannāgato”ti…  “abhāvitā me cattāro satipaṭṭhānā”ti…  “abhāvitā me cattāro sammappadhānā”ti…  “abhāvitā me cattāro iddhipādā”ti…  “abhāvitāni me pañcindriyānī”ti…  “abhāvitāni me pañca balānī”ti…  “abhāvitā me satta bojjhaṅgā”ti…  “abhāvito me ariyo aṭṭhaṅgiko maggo”ti…  “dukkhaṃ me apariññātan”ti…  “dukkhasamudayo me appahīno”ti…  “maggo me abhāvito”ti…  “nirodho me asacchikato”ti attānaṃ garahati. Evaṃ katattā ca akatattā ca attānaṃ garahati. Evaṃ attagarahī. Tayidaṃ kammaṃ akubbamāno ajanayamāno asañjanayamāno anibbattayamāno anabhinibbattayamāno anattagarahīti—  na limpati loke anattagarahī.

1320 Tenāha bhagavā—

1321 “Pubbāsave hitvā nave akubbaṃ,

Na chandagū nopi nivissavādī;

Sa vippamutto diṭṭhigatehi dhīro,

Na limpati loke anattagarahī”ti.

149.

1322 Sa sabbadhammesu visenibhūto,

Yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā;

Sa pannabhāro muni vippamutto,

Na kappiyo nūparato na patthiyo. (Iti bhagavā.)

1323 Sa sabbadhammesu visenibhūto yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā ti. Senā vuccati mārasenā. Kāyaduccaritaṃ mārasenā, vacīduccaritaṃ mārasenā, manoduccaritaṃ mārasenā, rāgo…  doso…  moho…  kodho…  upanāho…  makkho…  paḷāso…  issā…  macchariyaṃ…  māyā…  sāṭheyyaṃ…  thambho…  sārambho…  māno…  atimāno…  mado…  pamādo…  sabbe kilesā…  sabbe duccaritā…  sabbe darathā…  sabbe pariḷāhā…  sabbe santāpā…  sabbākusalābhisaṅkhārā mārasenā.

1324 Vuttañhetaṃ bhagavatā—

1325 “Kāmā te paṭhamā senā,

dutiyā arati vuccati;

…pe…

Na naṃ asūro jināti,

jetvāva labhate sukhan”ti.

1326 Yato catūhi ariyamaggehi sabbā ca mārasenā sabbe ca paṭisenikarā kilesā jitā ca parājitā ca bhaggā vippaluggā parammukhā—  so vuccati visenibhūto. So diṭṭhe visenibhūto, sute…  mute…  viññāte visenibhūtoti—  sa sabbadhammesu visenibhūto, yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā.

1327 Sa pannabhāro muni vippamutto ti. Bhārā ti tayo bhārā—  khandhabhāro, kilesabhāro, abhisaṅkhārabhāro. Katamo khandhabhāro? Paṭisandhiyā rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ—  ayaṃ khandhabhāro. Katamo kilesabhāro? Rāgo doso moho…pe…  sabbākusalābhisaṅkhārā—  ayaṃ kilesabhāro. Katamo abhisaṅkhārabhāro? Puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro—  ayaṃ abhisaṅkhārabhāro. Yato khandhabhāro ca kilesabhāro ca abhisaṅkhārabhāro ca pahīnā honti ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā, so vuccati pannabhāro patitabhāro oropitabhāro samoropitabhāro nikkhittabhāro paṭipassaddhabhāro.

1328 Munī ti monaṃ vuccati ñāṇaṃ. Yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā, paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhabyā cintā upaparikkhā bhūri medhā parināyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Tena ñāṇena samannāgato muni monappatto.

1329 Tīṇi moneyyāni—  kāyamoneyyaṃ, vacīmoneyyaṃ, manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ? Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, tividhaṃ kāyasucaritaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyasaṅkhāranirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ—  idaṃ kāyamoneyyaṃ.

1330 Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ, catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ vacīmoneyyaṃ, vacīsaṅkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ—  idaṃ vacīmoneyyaṃ.

1331 Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ, tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ manomoneyyaṃ, cittasaṅkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ—  idaṃ manomoneyyaṃ.

1332 “Kāyamuniṃ vācāmuniṃ,

manomunimanāsavaṃ;

Muniṃ moneyyasampannaṃ,

āhu sabbappahāyinaṃ.

1333 Kāyamuniṃ vācāmuniṃ,

manomunimanāsavaṃ;

Muniṃ moneyyasampannaṃ,

āhu ninhātapāpakan”ti.

1334 Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgatā cha munino—  agāramunino, anagāramunino, sekhamunino, asekhamunino, paccekamunino, munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā—  ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā—  ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino, arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā arahanto sammāsambuddhā.

1335 “Na monena munī hoti,

mūḷharūpo aviddasu;

Yo ca tulaṃva paggayha,

varamādāya paṇḍito.

1336 Pāpāni parivajjeti,

sa munī tena so muni;

Yo munāti ubho loke,

muni tena pavuccati.

1337 Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ,

Ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke;

Devamanussehi pūjito yo,

Saṅgajālamaticca so muni”.

1338 Vippamutto ti munino rāgā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ suvimuttaṃ; dosā cittaṃ…  mohā cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ suvimuttaṃ…pe…  sabbākusalābhisaṅkhārehi cittaṃ muttaṃ vimuttaṃ suvimuttanti—  sa pannabhāro muni vippamutto.

1339 Na kappiyo nūparato na patthiyoti bhagavā ti. Kappā ti dve kappā—  taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca…pe…  ayaṃ taṇhākappo…pe…  ayaṃ diṭṭhikappo. Tassa taṇhākappo pahīno, diṭṭhikappo paṭinissaṭṭho; taṇhākappassa pahīnattā diṭṭhikappassa paṭinissaṭṭhattā taṇhākappaṃ vā diṭṭhikappaṃ vā na kappeti na janeti na sañjaneti na nibbatteti nābhinibbattetīti—  na kappiyo. Nūparato ti. Sabbe bālaputhujjanā rajjanti, puthujjanakalyāṇakaṃ upādāya satta sekhā appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya āramanti viramanti paṭiviramanti, arahā ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti—  na kappiyo nūparato. Na patthiyo ti. Patthanā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe…  abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Yassesā patthanā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati na patthiyo.

1340 Bhagavā ti gāravādhivacanaṃ. Api ca bhaggarāgoti bhagavā, bhaggadosoti bhagavā, bhaggamohoti bhagavā, bhaggamānoti bhagavā, bhaggadiṭṭhīti bhagavā, bhaggakaṇḍakoti bhagavā, bhaggakilesoti bhagavā, bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā, bhavānaṃ antakaroti bhagavā, bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā; bhaji vā bhagavā araññavanapatthāni pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni paṭisallānasāruppānīti bhagavā, bhāgī vā bhagavā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ ānāpānassatisamādhissa asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā, bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ na pitarā kataṃ na bhātarā kataṃ na bhaginiyā kataṃ na mittāmaccehi kataṃ na ñātisālohitehi kataṃ na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ na devatāhi kataṃ; vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ bhagavāti—  na kappiyo nūparato na patthiyo iti bhagavā.

1341 Tenāha bhagavā—

1342 “Sa sabbadhammesu visenibhūto,

Yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā;

Sa pannabhāro muni vippamutto,

Na kappiyo nūparato na patthiyo”. (Iti bhagavāti.)

1343 Mahābyūhasuttaniddeso terasamo.