Aṭṭhakavagga

Cūḷabyūhasuttaniddesa

1068 Atha cūḷabyūhasuttaniddesaṃ vakkhati—

113.

1069 Sakaṃ sakaṃ diṭṭhiparibbasānā,

Viggayha nānā kusalā vadanti;

Yo evaṃ jānāti sa vedi dhammaṃ,

Idaṃ paṭikkosamakevalī so.

1070 Sakaṃ sakaṃ diṭṭhiparibbasānā ti. Santeke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā; te dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ aññataraññataraṃ diṭṭhigataṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasanti saṃvasanti āvasanti parivasanti. Yathā agārikā gharesu vasanti, sāpattikā vā āpattīsu vasanti, sakilesā vā kilesesu vasanti; evamevaṃ santeke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā, te dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ aññataraññataraṃ diṭṭhigataṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasanti saṃvasanti āvasanti parivasantīti—  sakaṃ sakaṃ diṭṭhiparibbasānā.

1071 Viggayha nānā kusalā vadantī ti. Viggayhā ti gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā nānā vadanti vividhaṃ vadanti aññoññaṃ vadanti puthu vadanti, na ekaṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. Kusalā ti kusalavādā paṇḍitavādā thiravādā ñāyavādā hetuvādā lakkhaṇavādā kāraṇavādā ṭhānavādā sakāya laddhiyāti—  viggayha nānā kusalā vadanti.

1072 Yo evaṃ jānāti sa vedi dhamman ti. Yo imaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ jānāti so dhammaṃ vedi aññāsi apassi paṭivijjhīti—  yo evaṃ jānāti sa vedi dhammaṃ.

1073 Idaṃ paṭikkosamakevalī so ti. Yo imaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ paṭikkosati, akevalī so asamatto so aparipuṇṇo so hīno nihīno omako lāmako chatukko parittoti—  idaṃ paṭikkosamakevalī so.

1074 Tenāha so nimmito—

1075 “Sakaṃ sakaṃ diṭṭhiparibbasānā,

Viggayha nānā kusalā vadanti;

Yo evaṃ jānāti sa vedi dhammaṃ,

Idaṃ paṭikkosamakevalī so”ti.

114.

1076 Evampi viggayha vivādayanti,

Bālo paro akkusaloti cāhu;

Sacco nu vādo katamo imesaṃ,

Sabbeva hīme kusalāvadānā.

1077 Evampi viggayha vivādayantī ti. Evaṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā vivādayanti, kalahaṃ karonti, bhaṇḍanaṃ karonti, viggahaṃ karonti, vivādaṃ karonti, medhagaṃ karonti—  “na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi…pe…  nibbeṭhehi vā sace pahosī”ti—  evampi viggayha vivādayanti.

1078 Bālo paro akkusaloti cāhū ti. Paro bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko paritto akusalo avidvā avijjāgato aññāṇī avibhāvī duppaññoti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti—  bālo paro akkusaloti cāhu.

1079 Sacco nu vādo katamo imesan ti. Imesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ vādo katamo sacco taccho tatho bhūto yāthāvo aviparītoti—  sacco nu vādo katamo imesaṃ.

1080 Sabbeva hīme kusalāvadānā ti. Sabbevime samaṇabrāhmaṇā kusalavādā paṇḍitavādā thiravādā ñāyavādā hetuvādā lakkhaṇavādā kāraṇavādā ṭhānavādā sakāya laddhiyāti—  sabbeva hīme kusalāvadānā.

1081 Tenāha so nimmito—

1082 “Evampi viggayha vivādayanti,

Bālo paro akkusaloti cāhu;

Sacco nu vādo katamo imesaṃ,

Sabbeva hīme kusalāvadānā”ti.

115.

1083 Parassa ce dhammamanānujānaṃ,

Bālomako hoti nihīnapañño;

Sabbeva bālā sunihīnapaññā,

Sabbevime diṭṭhiparibbasānā.

1084 Parassa ce dhammamanānujānan ti. Parassa dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ anānujānanto anānupassanto anānumananto anānumaññanto anānumodantoti—  parassa ce dhammamanānujānaṃ.

1085 Bālomako hoti nihīnapañño ti. Paro bālo hoti hīno nihīno omako lāmako chatukko paritto, hīnapañño nihīnapañño omakapañño lāmakapañño chatukkapañño parittapaññoti—  bālomako hoti nihīnapañño.

1086 Sabbeva bālā sunihīnapaññā ti. Sabbevime samaṇabrāhmaṇā bālā hīnā nihīnā omakā lāmakā chatukkā parittā, sabbeva hīnapaññā nihīnapaññā omakapaññā lāmakapaññā chatukkapaññā parittapaññāti—  sabbeva bālā sunihīnapaññā.

1087 Sabbevime diṭṭhiparibbasānā ti. Sabbevime samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā; te dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatānaṃ aññataraññataraṃ diṭṭhigataṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasanti saṃvasanti āvasanti parivasanti. Yathā agārikā vā gharesu vasanti, sāpattikā vā āpattīsu vasanti, sakilesā vā kilesesu vasanti; evamevaṃ sabbevime samaṇabrāhmaṇā diṭṭhigatikā…pe…  parivasantīti—  sabbevime diṭṭhiparibbasānā.

1088 Tenāha bhagavā—

1089 “Parassa ce dhammamanānujānaṃ,

Bālomako hoti nihīnapañño;

Sabbeva bālā sunihīnapaññā,

Sabbevime diṭṭhiparibbasānā”ti.

116.

1090 Sandiṭṭhiyā ceva navīvadātā,

Saṃsuddhapaññā kusalā mutīmā;

Na tesaṃ koci parihīnapañño,

Diṭṭhī hi tesampi tathā samattā.

1091 Sandiṭṭhiyā ceva navīvadātā ti. Sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā anavīvadātā avodātā apariyodātā saṃkiliṭṭhā saṃkilesikāti—  sandiṭṭhiyā ceva navīvadātā.

1092 Saṃsuddhapaññā kusalā mutīmā ti. Suddhapaññā visuddhapaññā parisuddhapaññā vodātapaññā pariyodātapaññā. Atha vā suddhadassanā visuddhadassanā parisuddhadassanā vodātadassanā pariyodātadassanāti—  saṃsuddhapaññā. Kusalā ti kusalā paṇḍitā paññavanto iddhimanto ñāṇino vibhāvino medhāvinoti—  saṃsuddhapaññā kusalā. Mutīmā ti mutimā paṇḍitā paññavanto iddhimanto ñāṇino vibhāvino medhāvinoti—  saṃsuddhapaññā kusalā mutīmā.

1093 Tesaṃ na koci parihīnapañño ti. Tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ na koci hīnapañño nihīnapañño omakapañño lāmakapañño chatukkapañño parittapañño atthi. Sabbeva seṭṭhapaññā visiṭṭhapaññā pāmokkhapaññā uttamapaññā pavarapaññāti—  tesaṃ na koci parihīnapañño.

1094 Diṭṭhī hi tesampi tathā samattā ti. Tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ diṭṭhi tathā samattā samādinnā gahitā parāmaṭṭhā abhiniviṭṭhā ajjhositā adhimuttāti—  diṭṭhī hi tesampi tathā samattā.

1095 Tenāha bhagavā—

1096 “Sandiṭṭhiyā ceva navīvadātā,

Saṃsuddhapaññā kusalā mutīmā;

Tesaṃ na koci parihīnapañño,

Diṭṭhī hi tesampi tathā samattā”ti.

117.

1097 Na vāhametaṃ tathiyanti brūmi,

Yamāhu bālā mithu aññamaññaṃ;

Sakaṃ sakaṃ diṭṭhimakaṃsu saccaṃ,

Tasmā hi bāloti paraṃ dahanti.

1098 Na vāhametaṃ tathiyanti brūmī ti. Nā ti paṭikkhepo. Etan ti “dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni nāhaṃ etaṃ tacchaṃ tathaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ aviparītan”ti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti—  na vāhametaṃ tathiyanti brūmi.

1099 Yamāhu bālā mithu aññamaññan ti. Mithū ti dve janā, dve kalahakārakā, dve bhaṇḍanakārakā, dve bhassakārakā, dve vivādakārakā, dve adhikaraṇakārakā, dve vādino, dve sallapakā; te aññamaññaṃ bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko parittoti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti—  yamāhu bālā mithu aññamaññaṃ.

1100 Sakaṃ sakaṃ diṭṭhimakaṃsu saccan ti. “Sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti—  sakaṃ sakaṃ diṭṭhimakaṃsu saccaṃ. “Asassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti…pe…  “neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti—  sakaṃ sakaṃ diṭṭhimakaṃsu saccaṃ.

1101 Tasmā hi bāloti paraṃ dahantī ti. Tasmā ti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā paraṃ bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko parittoti dahanti passanti dakkhanti olokenti nijjhāyanti upaparikkhantīti—  tasmā hi bāloti paraṃ dahanti.

1102 Tenāha bhagavā—

1103 “Na vāhametaṃ tathiyanti brūmi,

Yamāhu bālā mithu aññamaññaṃ;

Sakaṃ sakaṃ diṭṭhimakaṃsu saccaṃ,

Tasmā hi bāloti paraṃ dahantī”ti.

118.

1104 Yamāhu saccaṃ tathiyanti eke,

Tamāhu aññepi tucchaṃ musāti;

Evampi viggayha vivādayanti,

Kasmā na ekaṃ samaṇā vadanti.

1105 Yamāhu saccaṃ tathiyanti eke ti. Yaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ eke samaṇabrāhmaṇā “idaṃ saccaṃ tacchaṃ tathaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ aviparītan”ti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti—  yamāhu saccaṃ tathiyanti eke.

1106 Tamāhu aññepi tucchaṃ musātī ti. Tameva dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ eke samaṇabrāhmaṇā “tucchaṃ etaṃ, musā etaṃ, abhūtaṃ etaṃ, alikaṃ etaṃ, ayāthāvaṃ etan”ti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti—  tamāhu aññepi tucchaṃ musāti.

1107 Evampi viggayha vivādayantī ti. Evaṃ gahetvā uggahetvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvā vivādayanti, kalahaṃ karonti, bhaṇḍanaṃ karonti, viggahaṃ karonti, vivādaṃ karonti, medhagaṃ karonti—  “na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi…pe…  nibbeṭhehi vā sace pahosī”ti—  evampi viggayha vivādayanti.

1108 Kasmā na ekaṃ samaṇā vadantī ti. Kasmā ti kasmā kiṃkāraṇā kiṃhetu kiṃpaccayā kiṃnidānā kiṃsamudayā kiṃjātikā kiṃpabhavā na ekaṃ vadanti nānā vadanti vividhaṃ vadanti aññoññaṃ vadanti puthu vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti—  kasmā na ekaṃ samaṇā vadanti.

1109 Tenāha so nimmito—

1110 “Yamāhu saccaṃ tathiyanti eke,

Tamāhu aññepi tucchaṃ musāti;

Evampi viggayha vivādayanti,

Kasmā na ekaṃ samaṇā vadantī”ti.

119.

1111 Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi,

Yasmiṃ pajā no vivade pajānaṃ;

Nānā te saccāni sayaṃ thunanti,

Tasmā na ekaṃ samaṇā vadanti.

1112 Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthī ti. Ekaṃ saccaṃ vuccati dukkhanirodho nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Atha vā ekaṃ saccaṃ vuccati—  maggasaccaṃ, niyyānasaccaṃ, dukkhanirodhagāminī paṭipadā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ—  sammādiṭṭhi, sammāsaṅkappo, sammāvācā, sammākammanto, sammāājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati, sammāsamādhīti—  ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi.

1113 Yasmiṃ pajā no vivade pajānan ti. Yasmin ti yasmiṃ sacce. Pajā ti sattādhivacanaṃ. Pajānan ti yaṃ saccaṃ pajānantā ājānantā vijānantā paṭivijānantā paṭivijjhantā na kalahaṃ kareyyuṃ, na bhaṇḍanaṃ kareyyuṃ, na viggahaṃ kareyyuṃ, na vivādaṃ kareyyuṃ, na medhagaṃ kareyyuṃ, kalahaṃ bhaṇḍanaṃ viggahaṃ vivādaṃ medhagaṃ pajaheyyuṃ, vinodeyyuṃ, byantiṃ kareyyuṃ, anabhāvaṃ gameyyunti—  yasmiṃ pajā no vivade pajānaṃ.

1114 Nānā te saccāni sayaṃ thunantī ti. Nānā te saccāni sayaṃ thunanti vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. “Sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti sayaṃ thunanti vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. “Asassato loko…pe…  neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti sayaṃ thunanti vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti—  nānā te saccāni sayaṃ thunanti.

1115 Tasmā na ekaṃ samaṇā vadantī ti. Tasmā ti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā na ekaṃ vadanti nānā vadanti vividhaṃ vadanti aññoññaṃ vadanti puthu vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti—  tasmā na ekaṃ samaṇā vadanti.

1116 Tenāha bhagavā—

1117 “Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi,

Yasmiṃ pajā no vivade pajānaṃ;

Nānā te saccāni sayaṃ thunanti,

Tasmā na ekaṃ samaṇā vadantī”ti.

120.

1118 Kasmā nu saccāni vadanti nānā,

Pavādiyāse kusalāvadānā;

Saccāni sutāni bahūni nānā,

Udāhu te takkamanussaranti.

1119 Kasmā nu saccāni vadanti nānā ti. Kasmā ti kasmā kiṃkāraṇā kiṃhetu kiṃpaccayā kiṃnidānā saccāni nānā vadanti, vividhāni vadanti, aññoññāni vadanti, puthūni vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti—  kasmā nu saccāni vadanti nānā.

1120 Pavādiyāse kusalāvadānā ti. Pavādiyāse ti vippavadantītipi pavādiyāse. Atha vā sakaṃ sakaṃ diṭṭhigataṃ pavadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. “Sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti pavadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. “Asassato loko…pe…  neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti pavadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. Kusalāvadānā ti kusalavādā paṇḍitavādā thiravādā ñāyavādā hetuvādā lakkhaṇavādā kāraṇavādā ṭhānavādā sakāya laddhiyāti—  pavādiyāse kusalāvadānā.

1121 Saccāni sutāni bahūni nānā ti saccāni sutāni bahukāni nānāni vividhāni aññoññāni puthūnīti—  saccāni sutāni bahūni nānā.

1122 Udāhu te takkamanussarantī ti udāhu takkena saṅkappena yāyanti nīyanti vuyhanti saṃharīyantīti. Evampi udāhu te takkamanussaranti. Atha vā takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃ paṭibhānaṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti. Evampi udāhu te takkamanussaranti.

1123 Tenāha so nimmito—

1124 “Kasmā nu saccāni vadanti nānā,

Pavādiyāse kusalāvadānā;

Saccāni sutāni bahūni nānā,

Udāhu te takkamanussarantī”ti.

121.

1125 Na heva saccāni bahūni nānā,

Aññatra saññāya niccāni loke;

Takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā,

Saccaṃ musāti dvayadhammamāhu.

1126 Na heva saccāni bahūni nānā ti na heva saccāni bahukāni nānāni vividhāni aññoññāni puthūnīti—  na heva saccāni bahūni nānā.

1127 Aññatra saññāya niccāni loke ti aññatra saññāya niccaggāhā ekaññeva saccaṃ loke kathīyati bhaṇīyati dīpīyati voharīyati—  dukkhanirodho nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Atha vā ekaṃ saccaṃ vuccati maggasaccaṃ, niyyānasaccaṃ, dukkhanirodhagāminī paṭipadā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ—  sammādiṭṭhi …pe…  sammāsamādhīti—  aññatra saññāya niccāni loke.

1128 Takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhū ti. Takkaṃ vitakkaṃ saṅkappaṃ takkayitvā vitakkayitvā saṅkappayitvā diṭṭhigatāni janenti sañjanenti nibbattenti abhinibbattenti. Diṭṭhigatāni janetvā sañjanetvā nibbattetvā abhinibbattetvā “mayhaṃ saccaṃ tuyhaṃ musā”ti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti—  takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā saccaṃ musāti dvayadhammamāhu.

1129 Tenāha bhagavā—

1130 “Na heva saccāni bahūni nānā,

Aññatra saññāya niccāni loke;

Takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā,

Saccaṃ musāti dvayadhammamāhū”ti.

122.

1131 Diṭṭhe sute sīlavate mute vā,

Ete ca nissāya vimānadassī;

Vinicchaye ṭhatvā pahassamāno,

Bālo paro akkusaloti cāha.

1132 Diṭṭhe sute sīlavate mute vā, ete ca nissāya vimānadassī ti. Diṭṭhaṃ vā diṭṭhasuddhiṃ vā, sutaṃ vā sutasuddhiṃ vā, sīlaṃ vā sīlasuddhiṃ vā, vataṃ vā vatasuddhiṃ vā, mutaṃ vā mutasuddhiṃ vā nissāya upanissāya gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvāti—  diṭṭhe sute sīlavate mute vā. Ete ca nissāya vimānadassī ti. Na sammānetītipi vimānadassī. Atha vā domanassaṃ janetītipi vimānadassīti—  diṭṭhe sute sīlavate mute vā ete ca nissāya vimānadassī.

1133 Vinicchaye ṭhatvā pahassamāno ti. Vinicchayā vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Diṭṭhivinicchaye vinicchayadiṭṭhiyā ṭhatvā patiṭṭhahitvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvāti—  vinicchaye ṭhatvā. Pahassamāno ti tuṭṭho hoti haṭṭho pahaṭṭho attamano paripuṇṇasaṅkappo. Atha vā dantavidaṃsakaṃ pahassamānoti—  vinicchaye ṭhatvā pahassamāno.

1134 Bālo paro akkusaloti cāhā ti. Paro bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko paritto akusalo avidvā avijjāgato aññāṇī avibhāvī amedhāvī duppaññoti, evamāha evaṃ katheti evaṃ bhaṇati evaṃ dīpayati evaṃ voharatīti—  bālo paro akkusaloti cāha.

1135 Tenāha bhagavā—

1136 “Diṭṭhe sute sīlavate mute vā,

Ete ca nissāya vimānadassī;

Vinicchaye ṭhatvā pahassamāno,

Bālo paro akkusaloti cāhā”ti.

123.

1137 Yeneva bāloti paraṃ dahāti,

Tenātumānaṃ kusaloti cāha;

Sayamattanā so kusalāvadāno,

Aññaṃ vimāneti tadeva pāva.

1138 Yeneva bāloti paraṃ dahātī ti. Yeneva hetunā yena paccayena yena kāraṇena yena pabhavena paraṃ bālato hīnato nihīnato omakato lāmakato chatukkato parittato dahati passati dakkhati oloketi nijjhāyati upaparikkhatīti—  yeneva bāloti paraṃ dahāti.

1139 Tenātumānaṃ kusaloti cāhā ti. Ātumāno vuccati attā. Sopi teneva hetunā tena paccayena tena kāraṇena tena pabhavena attānaṃ ahamasmi kusalo paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvīti—  tenātumānaṃ kusaloti cāha.

1140 Sayamattanā so kusalāvadāno ti. Sayameva attānaṃ kusalavādo paṇḍitavādo thiravādo ñāyavādo hetuvādo lakkhaṇavādo kāraṇavādo ṭhānavādo sakāya laddhiyāti—  sayamattanā so kusalāvadāno.

1141 Aññaṃ vimāneti tadeva pāvā ti. Na sammānetītipi aññaṃ vimāneti. Atha vā domanassaṃ janetītipi aññaṃ vimāneti. Tadeva pāvā ti tadeva taṃ diṭṭhigataṃ pāvadati “itipāyaṃ puggalo micchādiṭṭhiko viparītadassano”ti—  aññaṃ vimāneti tadeva pāvada.

1142 Tenāha bhagavā—

1143 “Yeneva bāloti paraṃ dahāti,

Tenātumānaṃ kusaloti cāha;

Sayamattanā so kusalāvadāno,

Aññaṃ vimāneti tadeva pāvā”ti.

124.

1144 Atisāradiṭṭhiyā so samatto,

Mānena matto paripuṇṇamānī;

Sayameva sāmaṃ manasābhisitto,

Diṭṭhī hi sā tassa tathā samattā.

1145 Atisāradiṭṭhiyā so samatto ti. Atisāradiṭṭhiyo vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Kiṃkāraṇā atisāradiṭṭhiyo vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni? Sabbā tā diṭṭhiyo kāraṇātikkantā lakkhaṇātikkantā ṭhānātikkantā, taṃkāraṇā atisāradiṭṭhiyo vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Sabbepi titthiyā atisāradiṭṭhiyā. Kiṃkāraṇā sabbepi titthiyā atisāradiṭṭhiyā? Te aññamaññaṃ atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā diṭṭhigatāni janenti sañjanenti nibbattenti abhinibbattenti, taṃkāraṇā sabbepi titthiyā atisāradiṭṭhiyā. Atisāradiṭṭhiyā so samatto ti. Atisāradiṭṭhiyā samatto paripuṇṇo anomoti—  atisāradiṭṭhiyā so samatto.

1146 Mānena matto paripuṇṇamānī ti. Sakāya diṭṭhiyā diṭṭhimānena matto pamatto ummatto atimattoti—  mānena matto. Paripuṇṇamānī ti paripuṇṇamānī samattamānī anomamānīti—  mānena matto paripuṇṇamānī.

1147 Sayameva sāmaṃ manasābhisitto ti. Sayameva attānaṃ cittena abhisiñcati “ahamasmi kusalo paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī”ti—  sayameva sāmaṃ manasābhisitto.

1148 Diṭṭhī hi sā tassa tathā samattā ti. Tassa sā diṭṭhi tathā samattā samādinnā gahitā parāmaṭṭhā abhiniviṭṭhā ajjhositā adhimuttāti—  diṭṭhī hi sā tassa tathā samattā.

1149 Tenāha bhagavā—

1150 “Atisāradiṭṭhiyā so samatto,

Mānena matto paripuṇṇamānī;

Sayameva sāmaṃ manasābhisitto,

Diṭṭhī hi sā tassa tathā samattā”ti.

125.

1151 Parassa ce hi vacasā nihīno,

Tumo sahā hoti nihīnapañño;

Atha ce sayaṃ vedagū hoti dhīro,

Na koci bālo samaṇesu atthi.

1152 Parassa ce hi vacasā nihīno ti parassa ce vācāya vacanena ninditakāraṇā garahitakāraṇā upavaditakāraṇā paro bālo hoti hīno nihīno omako lāmako chatukko parittoti—  parassa ce hi vacasā nihīno. Tumo sahā hoti nihīnapañño ti. Sopi teneva sahā hoti hīnapañño nihīnapañño omakapañño lāmakapañño chatukkapañño parittapaññoti—  tumo sahā hoti nihīnapañño.

1153 Atha ce sayaṃ vedagū hoti dhīro ti atha ce sayaṃ vedagū hoti dhīro paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvīti—  atha ce sayaṃ vedagū hoti dhīro.

1154 Na koci bālo samaṇesu atthī ti. Samaṇesu na koci bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko paritto atthi, sabbeva seṭṭhapaññā visiṭṭhapaññā pāmokkhapaññā uttamapaññā pavarapaññāti—  na koci bālo samaṇesu atthi.

1155 Tenāha bhagavā—

1156 “Parassa ce hi vacasā nihīno,

Tumo sahā hoti nihīnapañño;

Atha ce sayaṃ vedagū hoti dhīro,

Na koci bālo samaṇesu atthī”ti.

126.

1157 Aññaṃ ito yābhivadanti dhammaṃ,

Aparaddhā suddhimakevalī te;

Evampi titthyā puthuso vadanti,

Sandiṭṭhirāgena hi tebhirattā.

1158 Aññaṃ ito yābhivadanti dhammaṃ, aparaddhā suddhimakevalī te ti. Ito aññaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ ye abhivadanti, te suddhimaggaṃ visuddhimaggaṃ parisuddhimaggaṃ vodātamaggaṃ pariyodātamaggaṃ viraddhā aparaddhā khalitā galitā aññāya aparaddhā akevalī te, asamattā te, aparipuṇṇā te, hīnā nihīnā omakā lāmakā chatukkā parittāti—  aññaṃ ito yābhivadanti dhammaṃ, aparaddhā suddhimakevalī te.

1159 Evampi titthyā puthuso vadantī ti. Titthaṃ vuccati diṭṭhigataṃ. Titthiyā vuccanti diṭṭhigatikā. Puthudiṭṭhiyā puthudiṭṭhigatāni vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti—  evampi titthyā puthuso vadanti.

1160 Sandiṭṭhirāgena hi tebhirattā ti. Sakāya diṭṭhiyā diṭṭhirāgena rattā abhirattāti—  sandiṭṭhirāgena hi tebhirattā.

1161 Tenāha bhagavā—

1162 “Aññaṃ ito yābhivadanti dhammaṃ,

Aparaddhā suddhimakevalī te;

Evampi titthyā puthuso vadanti,

Sandiṭṭhirāgena hi tebhirattā”ti.

127.

1163 Idheva suddhiṃ iti vādayanti,

Nāññesu dhammesu visuddhimāhu;

Evampi titthyā puthuso niviṭṭhā,

Sakāyane tattha daḷhaṃ vadānā.

1164 Idheva suddhiṃ iti vādayantī ti. Idha suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. “Sassato loko, idameva saccaṃ moghamaññan”ti idha suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ, muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharanti. “Asassato loko…pe…  neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā, idameva saccaṃ moghamaññan”ti idha suddhiṃ visuddhiṃ parisuddhiṃ muttiṃ vimuttiṃ parimuttiṃ vadanti kathenti bhaṇanti dīpayanti voharantīti—  idheva suddhiṃ iti vādayanti.

1165 Nāññesu dhammesu visuddhimāhū ti. Attano satthāraṃ dhammakkhānaṃ gaṇaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ ṭhapetvā sabbe paravāde khipanti ukkhipanti parikkhipanti. “So satthā na sabbaññū, dhammo na svākkhāto, gaṇo na suppaṭipanno, diṭṭhi na bhaddikā, paṭipadā na supaññattā, maggo na niyyāniko, natthettha suddhi vā visuddhi vā parisuddhi vā, mutti vā vimutti vā parimutti vā, natthettha sujjhanti vā visujjhanti vā parisujjhanti vā, muccanti vā vimuccanti vā parimuccanti vā hīnā nihīnā omakā lāmakā chatukkā parittā”ti, evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti—  nāññesu dhammesu visuddhimāhu.

1166 Evampi titthyā puthuso niviṭṭhā ti. Titthaṃ vuccati diṭṭhigataṃ. Titthiyā vuccanti diṭṭhigatikā. Puthudiṭṭhiyā puthudiṭṭhigatesu niviṭṭhā patiṭṭhitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttāti—  evampi titthyā puthuso niviṭṭhā.

1167 Sakāyane tattha daḷhaṃ vadānā ti. Dhammo sakāyanaṃ, diṭṭhi sakāyanaṃ, paṭipadā sakāyanaṃ, maggo sakāyanaṃ, sakāyane daḷhavādā thiravādā balikavādā avaṭṭhitavādāti—  sakāyane tattha daḷhaṃ vadānā.

1168 Tenāha bhagavā—

1169 “Idheva suddhiṃ iti vādayanti,

Nāññesu dhammesu visuddhimāhu;

Evampi titthyā puthuso niviṭṭhā,

Sakāyane tattha daḷhaṃ vadānā”ti.

128.

1170 Sakāyane vāpi daḷhaṃ vadāno,

Kamettha bāloti paraṃ daheyya;

Sayaṃva so medhagamāvaheyya,

Paraṃ vadaṃ bālamasuddhidhammaṃ.

1171 Sakāyane vāpi daḷhaṃ vadāno ti. Dhammo sakāyanaṃ, diṭṭhi sakāyanaṃ, paṭipadā sakāyanaṃ, maggo sakāyanaṃ, sakāyane daḷhavādo thiravādo balikavādo avaṭṭhitavādoti—  sakāyane vāpi daḷhaṃ vadāno.

1172 Kamettha bāloti paraṃ daheyyā ti. Etthā ti sakāya diṭṭhiyā sakāya khantiyā sakāya ruciyā sakāya laddhiyā paraṃ bālato hīnato nihīnato omakato lāmakato chatukkato parittato kaṃ daheyya kaṃ passeyya kaṃ dakkheyya kaṃ olokeyya kaṃ nijjhāyeyya kaṃ upaparikkheyyāti—  kamettha bāloti paraṃ daheyya.

1173 Sayaṃva so medhagamāvaheyya, paraṃ vadaṃ bālamasuddhidhamman ti. Paro bālo hīno nihīno omako lāmako chatukko paritto asuddhidhammo avisuddhidhammo aparisuddhidhammo avodātadhammoti—  evaṃ vadanto evaṃ kathento evaṃ bhaṇanto evaṃ dīpayanto evaṃ voharanto sayameva kalahaṃ bhaṇḍanaṃ viggahaṃ vivādaṃ medhagaṃ āvaheyya samāvaheyya āhareyya samāhareyya ākaḍḍheyya samākaḍḍheyya gaṇheyya parāmaseyya abhiniviseyyāti—  sayaṃva so medhagamāvaheyya paraṃ vadaṃ bālamasuddhidhammaṃ.

1174 Tenāha bhagavā—

1175 “Sakāyane vāpi daḷhaṃ vadāno,

Kamettha bāloti paraṃ daheyya;

Sayaṃva so medhagamāvaheyya,

Paraṃ vadaṃ bālamasuddhidhamman”ti.

129.

1176 Vinicchaye ṭhatvā sayaṃ pamāya,

Uddhaṃsa lokasmiṃ vivādameti;

Hitvāna sabbāni vinicchayāni,

Na medhagaṃ kubbati jantu loke.

1177 Vinicchaye ṭhatvā sayaṃ pamāyā ti. Vinicchayā vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Vinicchayadiṭṭhiyā ṭhatvā patiṭṭhahitvā gaṇhitvā parāmasitvā abhinivisitvāti vinicchaye ṭhatvā. Sayaṃ pamāyā ti sayaṃ pamāya paminitvā. “Ayaṃ satthā sabbaññū”ti sayaṃ pamāya paminitvā, “ayaṃ dhammo svākkhāto…  ayaṃ gaṇo suppaṭipanno…  ayaṃ diṭṭhi bhaddikā…  ayaṃ paṭipadā supaññattā…  ayaṃ maggo niyyāniko”ti sayaṃ pamāya paminitvāti—  vinicchaye ṭhatvā sayaṃ pamāya.

1178 Uddhaṃsa lokasmiṃ vivādametī ti. Uddhaṃso vuccati anāgataṃ. Attano vādaṃ uddhaṃ ṭhapetvā sayameva kalahaṃ bhaṇḍanaṃ viggahaṃ vivādaṃ medhagaṃ eti upeti upagacchati gaṇhāti parāmasati abhinivisatīti. Evampi uddhaṃsa lokasmiṃ vivādameti. Atha vā aññena uddhaṃ vādena saddhiṃ kalahaṃ karoti bhaṇḍanaṃ karoti viggahaṃ karoti vivādaṃ karoti medhagaṃ karoti—  “na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi…pe…  nibbeṭhehi vā sace pahosī”ti. Evampi uddhaṃsa lokasmiṃ vivādameti.

1179 Hitvāna sabbāni vinicchayānī ti. Vinicchayā vuccanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Diṭṭhivinicchayā sabbe vinicchaye hitvā cajitvā pariccajitvā jahitvā pajahitvā vinodetvā byantiṃ karitvā anabhāvaṃ gametvāti—  hitvāna sabbāni vinicchayāni.

1180 Na medhagaṃ kubbati jantu loke ti. Na kalahaṃ karoti, na bhaṇḍanaṃ karoti, na viggahaṃ karoti, na vivādaṃ karoti, na medhagaṃ karoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā—  “evaṃ vimuttacitto kho, aggivessana, bhikkhu na kenaci saṃvadati, na kenaci vivadati, yañca loke vuttaṃ tena ca voharati aparāmasan”ti. Jantū ti satto naro mānavo poso puggalo jīvo jāgu jantu indagu manujo. Loke ti apāyaloke…pe…  āyatanaloketi—  na medhagaṃ kubbati jantu loketi.

1181 Tenāha bhagavā—

1182 “Vinicchaye ṭhatvā sayaṃ pamāya,

Uddhaṃsa lokasmiṃ vivādameti;

Hitvāna sabbāni vinicchayāni,

Na medhagaṃ kubbati jantu loke”ti.

1183 Cūḷabyūhasuttaniddeso dvādasamo.