
-
-
- Khuddakapāṭhapāḷi
- Dhammapadapāḷi
- Udānapāḷi
- Itivuttakapāḷi
- Suttanipātapāḷi
- Vimānavatthupāḷi
- Petavatthupāḷi
- Theragāthāpāḷi
- Therīgāthāpāḷi
- Therāpadānapāḷi
- Therīapadānapāḷi
- Buddhavaṃsapāḷi
- Cariyāpiṭakapāḷi
- Jātakapāḷi
- Jātakapāḷi
- Mahāniddesapāḷi
- Cūḷaniddesapāḷi
- Paṭisambhidāmaggapāḷi
- Nettipāḷi
- Peṭakopadesapāḷi
- Milindapañhapāḷi
-
3.12 Dvayatānupassanāsutta
Mahāvagga
Dvayatānupassanāsutta
864 Evaṃ me sutaṃ— ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati pubbārāme migāramātupāsāde. Tena kho pana samayena bhagavā tadahuposathe pannarase puṇṇāya puṇṇamāya rattiyā bhikkhusaṃghaparivuto abbhokāse nisinno hoti. Atha kho bhagavā tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtaṃ bhikkhusaṃghaṃ anuviloketvā bhikkhū āmantesi—
865 “‘Ye te, bhikkhave, kusalā dhammā ariyā niyyānikā sambodhagāmino, tesaṃ vo, bhikkhave, kusalānaṃ dhammānaṃ ariyānaṃ niyyānikānaṃ sambodhagāmīnaṃ kā upanisā savanāyā’ti, iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu, te evamassu vacanīyā— ‘yāvadeva dvayatānaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇāyā’ti. Kiñca dvayataṃ vadetha?
866 (1) Idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayoti ayamekānupassanā. Ayaṃ dukkhanirodho, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā dvayatānupassino kho, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ— diṭṭheva dhamme aññā, sati vā upādisese anāgāmitā”ti.
867 Idamavoca bhagavā. Idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā—
730.
868 “Ye dukkhaṃ nappajānanti, |
atho dukkhassa sambhavaṃ; |
Yattha ca sabbaso dukkhaṃ, |
asesaṃ uparujjhati; |
Tañca maggaṃ na jānanti, |
dukkhūpasamagāminaṃ. (1) |
731.
869 Cetovimuttihīnā te, |
Atho paññāvimuttiyā; |
Abhabbā te antakiriyāya, |
Te ve jātijarūpagā. (2) |
732.
870 Ye ca dukkhaṃ pajānanti, |
atho dukkhassa sambhavaṃ; |
Yattha ca sabbaso dukkhaṃ, |
asesaṃ uparujjhati; |
Tañca maggaṃ pajānanti, |
dukkhūpasamagāminaṃ. (3) |
733.
871 Cetovimuttisampannā, |
Atho paññāvimuttiyā; |
Bhabbā te antakiriyāya, |
Na te jātijarūpagāti. (4) |
872 (2) ‘Siyā aññenapi pariyāyena sammā dvayatānupassanā’ti, iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu; ‘siyā’tissu vacanīyā. Kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ upadhipaccayāti, ayamekānupassanā. Upadhīnaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
734.
873 “Upadhinidānā pabhavanti dukkhā, |
Ye keci lokasmimanekarūpā; |
Yo ve avidvā upadhiṃ karoti, |
Punappunaṃ dukkhamupeti mando; |
Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā, |
Dukkhassa jātippabhavānupassīti. (5) |
874 (3) ‘Siyā aññenapi pariyāyena sammā dvayatānupassanā’ti, iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu; ‘siyā’tissu vacanīyā. Kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ avijjāpaccayāti, ayamekānupassanā. Avijjāya tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
735.
875 “Jātimaraṇasaṃsāraṃ, |
ye vajanti punappunaṃ; |
Itthabhāvaññathābhāvaṃ, |
avijjāyeva sā gati. (6) |
736.
876 Avijjā hāyaṃ mahāmoho, |
Yenidaṃ saṃsitaṃ ciraṃ; |
Vijjāgatā ca ye sattā, |
Na te gacchanti punabbhavanti. (7) |
877 (4) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ saṅkhārapaccayāti, ayamekānupassanā. Saṅkhārānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
737.
878 “Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, |
sabbaṃ saṅkhārapaccayā; |
Saṅkhārānaṃ nirodhena, |
natthi dukkhassa sambhavo. (8) |
738.
879 Etamādīnavaṃ ñatvā, |
dukkhaṃ saṅkhārapaccayā; |
Sabbasaṅkhārasamathā, |
saññānaṃ uparodhanā; |
Evaṃ dukkhakkhayo hoti, |
etaṃ ñatvā yathātathaṃ. (9) |
739.
880 Sammaddasā vedaguno, |
Sammadaññāya paṇḍitā; |
Abhibhuyya mārasaṃyogaṃ, |
Na gacchanti punabbhavanti. (10) |
881 (5) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ viññāṇapaccayāti, ayamekānupassanā. Viññāṇassa tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
740.
882 “Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, |
Sabbaṃ viññāṇapaccayā; |
Viññāṇassa nirodhena, |
Natthi dukkhassa sambhavo. (11) |
741.
883 Etamādīnavaṃ ñatvā, |
Dukkhaṃ viññāṇapaccayā; |
Viññāṇūpasamā bhikkhu, |
Nicchāto parinibbutoti. (12) |
884 (6) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ phassapaccayāti, ayamekānupassanā. Phassassa tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
742.
885 “Tesaṃ phassaparetānaṃ, |
Bhavasotānusārinaṃ; |
Kummaggapaṭipannānaṃ, |
Ārā saṃyojanakkhayo. (13) |
743.
886 Ye ca phassaṃ pariññāya, |
Aññāyupasame ratā; |
Te ve phassābhisamayā, |
Nicchātā parinibbutāti. (14) |
887 (7) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ vedanāpaccayāti, ayamekānupassanā. Vedanānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
744.
888 “Sukhaṃ vā yadi vā dukkhaṃ, |
Adukkhamasukhaṃ saha; |
Ajjhattañca bahiddhā ca, |
Yaṃ kiñci atthi veditaṃ. (15) |
745.
889 Etaṃ dukkhanti ñatvāna, |
Mosadhammaṃ palokinaṃ; |
Phussa phussa vayaṃ passaṃ, |
Evaṃ tattha vijānati; |
Vedanānaṃ khayā bhikkhu, |
Nicchāto parinibbutoti. (16) |
890 (8) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ taṇhāpaccayāti, ayamekānupassanā. Taṇhāya tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
746.
891 “Taṇhādutiyo puriso, |
Dīghamaddhāna saṃsaraṃ; |
Itthabhāvaññathābhāvaṃ, |
Saṃsāraṃ nātivattati. (17) |
747.
892 Etamādīnavaṃ ñatvā, |
Taṇhaṃ dukkhassa sambhavaṃ; |
Vītataṇho anādāno, |
Sato bhikkhu paribbajeti. (18) |
893 (9) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ upādānapaccayāti, ayamekānupassanā. Upādānānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
748.
894 “Upādānapaccayā bhavo, |
Bhūto dukkhaṃ nigacchati; |
Jātassa maraṇaṃ hoti, |
Eso dukkhassa sambhavo. (19) |
749.
895 Tasmā upādānakkhayā, |
Sammadaññāya paṇḍitā; |
Jātikkhayaṃ abhiññāya, |
Na gacchanti punabbhavanti. (20) |
896 (10) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ ārambhapaccayāti, ayamekānupassanā. Ārambhānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
750.
897 “Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, |
Sabbaṃ ārambhapaccayā; |
Ārambhānaṃ nirodhena, |
Natthi dukkhassa sambhavo. (21) |
751.
898 Etamādīnavaṃ ñatvā, |
Dukkhaṃ ārambhapaccayā; |
Sabbārambhaṃ paṭinissajja, |
Anārambhe vimuttino. (22) |
752.
899 Ucchinnabhavataṇhassa, |
Santacittassa bhikkhuno; |
Vikkhīṇo jātisaṃsāro, |
Natthi tassa punabbhavoti. (23) |
900 (11) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ āhārapaccayāti, ayamekānupassanā. Āhārānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
753.
901 “Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, |
Sabbaṃ āhārapaccayā; |
Āhārānaṃ nirodhena, |
Natthi dukkhassa sambhavo. (24) |
754.
902 Etamādīnavaṃ ñatvā, |
Dukkhaṃ āhārapaccayā; |
Sabbāhāraṃ pariññāya, |
Sabbāhāramanissito. (25) |
755.
903 Ārogyaṃ sammadaññāya, |
Āsavānaṃ parikkhayā; |
Saṅkhāya sevī dhammaṭṭho, |
Saṅkhyaṃ nopeti vedagūti. (26) |
904 (12) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ iñjitapaccayāti, ayamekānupassanā. Iñjitānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
756.
905 “Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, |
Sabbaṃ iñjitapaccayā; |
Iñjitānaṃ nirodhena, |
Natthi dukkhassa sambhavo. (27) |
757.
906 Etamādīnavaṃ ñatvā, |
Dukkhaṃ iñjitapaccayā; |
Tasmā hi ejaṃ vossajja, |
Saṅkhāre uparundhiya; |
Anejo anupādāno, |
Sato bhikkhu paribbajeti. (28) |
907 (13) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Nissitassa calitaṃ hotīti, ayamekānupassanā. Anissito na calatīti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
758.
908 “Anissito na calati, |
Nissito ca upādiyaṃ; |
Itthabhāvaññathābhāvaṃ, |
Saṃsāraṃ nātivattati. (29) |
759.
909 Etamādīnavaṃ ñatvā, |
Nissayesu mahabbhayaṃ; |
Anissito anupādāno, |
Sato bhikkhu paribbajeti. (30) |
910 (14) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Rūpehi, bhikkhave, arūpā santatarāti, ayamekānupassanā. Arūpehi nirodho santataroti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
760.
911 “Ye ca rūpūpagā sattā, |
Ye ca arūpaṭṭhāyino; |
Nirodhaṃ appajānantā, |
Āgantāro punabbhavaṃ. (31) |
761.
912 Ye ca rūpe pariññāya, |
Arūpesu asaṇṭhitā; |
Nirodhe ye vimuccanti, |
Te janā maccuhāyinoti. (32) |
913 (15) ‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya idaṃ saccanti upanijjhāyitaṃ tadamariyānaṃ etaṃ musāti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayamekānupassanā. Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa…pe… sadevamanussāya idaṃ musāti upanijjhāyitaṃ, tadamariyānaṃ etaṃ saccanti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā—
762.
914 “Anattani attamāniṃ, |
Passa lokaṃ sadevakaṃ; |
Niviṭṭhaṃ nāmarūpasmiṃ, |
Idaṃ saccanti maññati. (33) |
763.
915 Yena yena hi maññanti, |
Tato taṃ hoti aññathā; |
Tañhi tassa musā hoti, |
Mosadhammañhi ittaraṃ. (34) |
764.
916 Amosadhammaṃ nibbānaṃ, |
Tadariyā saccato vidū; |
Te ve saccābhisamayā, |
Nicchātā parinibbutāti. (35) |
917 (16) ‘Siyā aññenapi pariyāyena sammā dvayatānupassanā’ti, iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu; ‘siyā’tissu vacanīyā. Kathañca siyā? Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya idaṃ sukhanti upanijjhāyitaṃ, tadamariyānaṃ etaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayamekānupassanā. Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa…pe… sadevamanussāya idaṃ dukkhanti upanijjhāyitaṃ tadamariyānaṃ etaṃ sukhanti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā dvayatānupassino kho, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ— diṭṭheva dhamme aññā, sati vā upādisese anāgāmitāti. Idamavoca bhagavā. Idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā—
765.
918 “Rūpā saddā rasā gandhā, |
Phassā dhammā ca kevalā; |
Iṭṭhā kantā manāpā ca, |
Yāvatatthīti vuccati. (36) |
766.
919 Sadevakassa lokassa, |
Ete vo sukhasammatā; |
Yattha cete nirujjhanti, |
Taṃ nesaṃ dukkhasammataṃ. (37) |
767.
920 Sukhanti diṭṭhamariyehi, |
Sakkāyassuparodhanaṃ; |
Paccanīkamidaṃ hoti, |
Sabbalokena passataṃ. (38) |
768.
921 Yaṃ pare sukhato āhu, |
Tadariyā āhu dukkhato; |
Yaṃ pare dukkhato āhu, |
Tadariyā sukhato vidū. (39) |
769.
922 Passa dhammaṃ durājānaṃ, |
Sampamūḷhetthaviddasu; |
Nivutānaṃ tamo hoti, |
Andhakāro apassataṃ. (40) |
770.
923 Satañca vivaṭaṃ hoti, |
Āloko passatāmiva; |
Santike na vijānanti, |
Magā dhammassa kovidā. (41) |
771.
924 Bhavarāgaparetehi, |
Bhavasotānusāribhi; |
Māradheyyānupannehi, |
Nāyaṃ dhammo susambudho. (42) |
772.
925 Ko nu aññatra mariyehi, |
Padaṃ sambuddhumarahati; |
Yaṃ padaṃ sammadaññāya, |
Parinibbanti anāsavā”ti. (43) |
926 Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti. Imasmiñca pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsūti.
927 Dvayatānupassanāsuttaṃ dvādasamaṃ.
928 Tassuddānaṃ
929 Saccaṃ upadhi avijjā ca, |
saṅkhāre viññāṇapañcamaṃ; |
Phassavedaniyā taṇhā, |
upādānārambhaāhārā; |
Iñjitaṃ calitaṃ rūpaṃ, |
saccaṃ dukkhena soḷasāti. |
930 Mahāvaggo tatiyo.
931 Tassuddānaṃ
932 Pabbajjā ca padhānañca, |
subhāsitañca sundari; |
Māghasuttaṃ sabhiyo ca, |
selo sallañca vuccati. |
933 Vāseṭṭho cāpi kokāli, |
Nālako dvayatānupassanā; |
Dvādasetāni suttāni, |
Mahāvaggoti vuccatīti. |